Onderzoek in privésferen was het thema van het eerste VVOJ Café van het nieuwe seizoen, maandagavond 26 september in Utrecht. Wanneer worden persoonlijke zaken journalistiek relevant, en hoe ga je ermee om? NRC-ombudsman Sjoerd de Jong kreeg een brief van Ruud Lubbers: “Hij zag dat hij was gereduceerd tot een vraagteken, dat was in elk geval een stapje in de goede richting.”
Sprekers: Lise Witteman (freelance HP/De Tijd, de Volkskrant), Sander ’t Sas (EenVandaag) en Sjoerd de Jong (ombudsman NRC Handelsblad)
Gespreksleider: Miro Lucassen
Datum: 26 september 2011
Locatie: De Kargadoor, Utrecht
Verslag: Arno Kersten
In de kwestie-Mariko Peters publiceerden HP/De Tijd en de Volkskrant van prille verliefdheid getuigende fragmenten uit privémails van het latere Kamerlid. De correspondentie was in handen gevallen van freelance journalist Lise Witteman. En die maakte er voor een aantal artikelen in beide media dankbaar gebruik van. Maar ook in NRC Handelsblad doken ze op, de krant die zich nadrukkelijk gereserveerd opstelde. Wat blijkt?
“NRC heeft mij gebeld om te vragen of ze de quotes mochten gebruiken”, zegt Witteman tijdens het VVOJ Café maandagavond 26 september in cultureel centrum De Kargadoor in Utrecht.
“Dat is van de gekke”, reageert Sjoerd de Jong, de ombudsman van NRC Handelsblad. “Dat kan echt niet, dan laten wij ons als krant meeslepen. De quotes niet willen toeschrijven aan de Volkskrant of HP/De Tijd, maar zonodig éigen kadertjes met quotes willen hebben.”
Toch heeft hij tegen het publiceren uit de persoonlijke correspondentie op zichzelf geen bezwaar. In dit geval, dan. Het was relevant, zegt hij. Maar verder is hij weinig complimenteus over de journalistieke onthullingen van de collega-media over mogelijke belangenverstrengeling en vermeende medeplichtigheid aan kinderontvoering.
Wikileaks
Witteman vat nog eens samen hoe het begon. Ze werd in eerste instantie benaderd door de moeder van Kluiver, later door diens ex. De journalist kreeg de beschikking over een jaar aan mailwisselingen die duidelijk niet voor haar ogen bestemd waren. Het betrof mails tussen toenmalig diplomaat Mariko Peters en Robert Kluijver, die zijn relatie met een Spaanse destijds op de klippen zag lopen. “Ik kon het niet weerstaan. Het is alsof je Wikileaks-documenten hebt en die niet gaat lezen.”
Nu we toch in privézaken neuzen: hoe waren die mails tussen Peters en Kluijver eigenlijk in handen van de ex geraakt? “Toen ze nog getrouwd waren stond alles op een gezamenlijke computer”, zegt Witteman.
En hoe zit haar relatie met de familie-Kluivjer nou precies? “Ik ben een Witteman, en schoonzus van Philippe Remarque (hoofdredacteur van de Volkskrant, red.). Ik ken Robert niet, zijn moeder wel. Ik heb voor haar als kamermeisje in een hotel in Frankrijk gewerkt toen ik een jaar of veertien was.”
De Jong: “Ik vind dat journalisten veel meer over zichzelf moeten vertellen. Het publiek heeft er recht op om te weten of er een relatie is tussen de bronnen en de journalist in kwestie.”
Witteman: “Ik heb er veel over nagedacht. Achteraf gezien had ik het bronnenmateriaal, voor zover dat niet geheim is, op internet kunnen plaatsen.”
Medeplichtig
De Jong schreef in NRC Handelsblad een kritische reflectie op de publiciteit rond de affaire. “Het heeft te maken met proportionaliteit”, zegt hij. “De hoofdverdachte in die zaak over de kinderontvoering was Robert Kluijver. Toch komt hij in het hele verhaal niet aan het woord. Alles wordt toegespitst op Mariko Peters, terwijl ze hooguit medeplichtig zou zijn”
Witteman: “Maar Robert Kluijver is geen bekend publiek persoon. Ik kan moeilijk een heel stuk over hem gaan schrijven.”
Voor Witteman weegt mee dat Peters zich als Kamerlid afficheert als het juridische geweten en dat GroenLinks andere partijen stevig aanpakt wanneer een politicus in opspraak is geraakt vanwege een smet op het blazoen.
En trouwens, was NRC niet de krant die uitvoerig berichtte over PVV-Kamerlid Dion Graus, die van losse handjes werd beticht in zijn toenmalige relatie? “Wat is het verschil met de Dion Graus-zaak? Toen was die aandacht kennelijk wel terecht”, aldus Witteman.
Daar moet De Jong even over nadenken. “Daar ging het om fysiek geweld”, zegt hij peinzend. Maar bovendien gelooft hij niet dat NRC in de berichtgeving uit de bocht is gevlogen. “Dat was toch allemaal heel netjes, kan ik me herinneren.”
“En als Hero Brinkman een barman in Nieuwspoort zou hebben geslagen?”, vraagt verslaggever Sander ’t Sas van EenVandaag.
“Nou, het zou me niks verbazen”, grapt De Jong.
De Jong: “Mariëlle Tweebeeke zei laatst in Nieuwsuur: een beetje integer bestaat niet. Natuurlijk bestaat dat wel. Het gaat om proportionaliteit en om maatschappelijke relevantie. Het is altijd een afweging die je moet maken als journalist.”
Voicemails
EenVandaag stond begin dit jaar ook voor een prikkelende afweging. De redactie had toegang tot de voicemails van onder andere kamerleden en ministers. Zonder te hacken, maar door gebruik te maken van de standaard pincode die bij Vodafone-abonnementen wordt meegeleverd om voicemailberichten op afstand te beluisteren.
“We hadden het op collega’s uitgeprobeerd en we ontdekten dat dat werkte”, lacht verslaggever Sander ’t Sas. Dus de volgende gedachte was: zijn voicemails van politici ook zo simpel af te luisteren? Het was bekend dat er bij de overheid pas was overgestapt naar Vodafone.
“Ik heb de Haagse redactie gebeld en om een lijst 06-nummers gevraagd. Zonder te zeggen wat we ermee gingen doen, trouwens. We probeerden het eerst bij een minder bekend kamerlid, Tony van Dijk van de PVV. Toen dat lukte zeiden we tegen elkaar: laten we Pechtold eens bellen.”
Ook van ministers werden voicemails afgeluisterd, zoals bij Uri Rosenthal. “Hij was boos dat we zijn mobiele nummer hadden, dat maar bij heel weinig mensen bekend zou zijn. Maar zijn nummer stond gewoon op internet in persberichten van zijn vorige werkgever. Hij heeft zijn nummer meegenomen.”
Binnen de redactie wisten maar een paar collega’s van de operatie af, om gevaar van uitlekken te voorkomen. Vooraf was er met de hoofdredactie en een jurist overlegd. Ze besloten het afluisteren beperkt te houden en snel over het veiligheidslek te publiceren. Al besefte ’t Sas dat hij met die ene scoop een hele serie aan potentiële politieke primeurs aan zich voorbij liet gaan. “Als je dat trucje lang genoeg volhoudt, dan heb je de ene na de andere scoop. Maar we besloten dat toch niet te doen.”
Sneeuwbaleffect
Het onderzoek resulteerde in meerdere uitzendingen, met een grote impact. “Je merkt het aan de kijkcijfers: anderhalf miljoen mensen hadden het gevolgd, terwijl dat aantal normaal gesproken rond het miljoen ligt. En andere media namen het over, zoals het achtuurjournaal. Het kreeg een sneeuwbaleffect.”
Ook freelancer Witteman merkte aan andere media dat haar verhaal insloeg. “Het maakt uit of Nu.nl het overneemt. Daar stond het ook op.”
NRC-Ombudsman De Jong belicht de andere kant van die medaille. “Ik denk dat iederen het overneemt omdat men bang is iets te missen. Dat getuigt volgens mij van een tanend zelfvertrouwen in de journalistiek. Men wil geen affaire missen, maar zelf uitgebreid onderzoek doen kost klauwen met geld.”
De kwestie rond Dominique Strauss-Kahn passeert een het eind van de bijeenkomst nog even de revue. Stel dat premier Rutte zou worden opgepakt, is dat dan ook gelijk voorpaginanieuws? Daar hoeft niemand over te twijfelen. Witteman: “Als een IMF-topman wordt gearresteerd is dat groot nieuws, als Rutte wordt gearresteerd ook. Het maakt niet uit waarvoor hij wordt opgepakt, dat ís gewoon nieuws.”
De Jong herinnert zich de uitgebreide aandacht die zijn krant aan de ‘DSK-affaire’ besteedde. In de slipstream van die kwestie hadden we ook nog een stukje afgedrukt met ‘Andere machtige mannen en seks…’. Dat vond ik niet zo’n succes. En ja daar stond Lubbers ook weer tussen, terwijl nooit bewezen is dat hij iets verschrikkelijks heeft gedaan.” In zijn eigen ombudsman-bijdrage zette De Jong er zelf een vraagtekentje achter.
En reageerde Lubbers nog?
“Ja, ik kreeg een brief van hem. Hij zag dat hij was gereduceerd tot een vraagteken, dat was in elk geval een stapje in de goede richting.”
Update:
Vrijdag 30 september deed de Raad voor de Journalistiek uitspraak in de kwestie-Mariko Peters.
Link:
Iedere journalist voelt zich jachthond, Villamedia, 29 september 2011
