Een onderzoeksjournalist koestert zijn bronnen. Betrouwbare en ingewijde informanten zijn onmisbaar bij elk onderzoek. Is bronbescherming heilig, of zijn er gradaties in de bescherming die je biedt? Hoe ga je om met gevoelige onderwerpen? En hoe kun je de informatie die een bron vertrouwelijk verstrekt toch ‘witwassen’ en hard krijgen voor publicatie? Onderzoeksjournalisten van twee genomineerden producties voor De Loep 2012 deden tijdens het VVOJ Café op 29 oktober in Rotterdam een boekje open.
Sprekers: Wim Van den Eynde (VRT Panorama), Ellen van Gaalen en Carel van der Velden (Algemeen Dagblad)
Gespreksleider: Nico Haasbroek
Datum: 29 oktober 2012
Locatie: Grand café-restaurant Engels, Rotterdam
Verslag: Arno Kersten
Het Algemeen Dagblad kreeg een anonieme tip over een interessante kwestie. “De bron zei: wist je dat er beslag is gelegd op het huis van de Schiedamse burgemeester Verver?”, vertelt redacteur Ellen van Gaalen.
“Dat viel heel makkelijk te checken. Ik keek in het Kadaster Online en daar stond het inderdaad. Het ging om een beslag van 303.200 euro dat een aannemer had laten leggen.”
Dat de burgemeester in de clinch lag met de aannemer die haar huis uitgebreid had verbouwd, werd ook collega AD-redacteur Carel van der Velden snel duidelijk. Langzaam maar zeker, mede doordat ook andere bronnen zich meldden, ontstond het beeld dat de burgemeester diezelfde aannemer ook op het gemeentehuis buiten de deur probeerde te houden, vertelt Van der Velden.
De anonieme bronnen schetsten een beeld van een burgemeester die het gemeentehuis in haar greep hield en daarbij privé en zakelijk door elkaar heen liet lopen. Langs het voetbalveld tekende Van der Velden geregeld verhalen en anekdotes op die het beeld inkleurden. “Jongejonge, wat we nou toch in huis hebben gehaald, was vaak de teneur.”
Van der Velden: “Toch probeerde ik juist ook mijn eigen oppositie te organiseren. In theorie is het mogelijk dat die bronnen die je bellen elkaar allemaal kennen en in een groot complot zitten om de burgemeester weg te krijgen. Daarom zijn we zelf mensen gaan benaderen die pas na heel lang aandringen een boekje open wilden doen.”
Dat het belangrijk was hun bronnen in bescherming te nemen, was de AD-redacteuren wel duidelijk. Als dat nodig is, past Van der Velden daar zelfs een verhaal iets voor aan. “Of dat gerechtvaardigd is? Dat is mijn plicht.”
Bij de Vlaamse onderzoeksjournalist Wim Van den Eynde was het juist precies andersom. Hij maakte een geruchtmakende uitzending voor VRT Panorama over gesjoemel, gegraai en andere misstanden binnen het Hasseltse politiekorps. Vier klokkenluiders wilden met naam en toenaam, én dus voor de camera, hun verhaal doen. Bijzonder, want meestal worden klokkenluiders zoveel mogelijk uit het zicht gehouden. Het waren medewerkers die zelf in staat van beschuldiging werden gesteld toen ze de wanpraktijken in hun eigen korps aan de kaak stelden.
“Ik had allerlei documenten waarmee ze hun verhaal konden onderbouwen. Ik had ze verschillende keren uren achter elkaar gesproken, zonder dat er ook maar één keer een inconsistentie doorklonk”, vertelt Van den Eynde.
“Maar ik wilde die infomatie ook checken bij de tegenpartij en om wederhoor vragen. Die weigerden elke medewerking, ik stuitte op een muur van stilzwijgen.”
Na verloop van tijd kwam Van den Eynde op het spoor van een andere bron: iemand die het korps van dichtbij had gekend en bij wie hij de informatie van de klokkenluiders kon dubbelchecken. “Dat was een bron die absoluut niet voor de camera wilde. Maar dat hoefde voor mij ook niet. Het ging mij erom dat ik iemand had aan wie ik informatie kon voorleggen om te zien of het werd herkend en bevestigd.”
De klokkenluiders koesterden de hoop dat de uitzending iets zou veranderen in de korpscultuur, een ommekeer teweeg zou brengen. Tevergeefs, zegt van den Eynde. Sterker nog, ze kwamen zelf in de beklaagdenbank terecht. Uit een onderzoek bleek dat hun beschuldigingen over het wangedrag inderdaad hout sneden, maar zelf zouden ze ook ooit te hoog zijn ingeschaald voor hun functie en daardoor drie ton te veel aan inkomsten hebben gehad. Waarna een terugvordering in gang is gezet.
Volgens Van den Eyde wijst alles op een wraakactie tegen de klokkenluiders. Hij zou er het liefst een vervolguitzending over maken en heeft opnieuw in de kwestie zitten wroeten, maar de hoofdredactie zegt er geen brood in te zien.
Was het achteraf niet toch beter geweest de klokkenluiders in bescherming te nemen door ze anoniem op te voeren?
Nee, vindt Van den Eynde. “Als zij ervoor kiezen om in beeld te komen, ga ik ze niet tegenhouden. De impact van zo’n verhaal is vele malen groter als de mensen voor de camera hun verhaal doen. Maar ik vind wel dat we ze nu in de steek laten. Juist nu zouden we moeten doorgaan met aandacht vragen voor de zaak.”
