Het dossier van een buurtcomité zet twee financiële verslaggevers van Trends aan tot honderden interviews en een ontdekkingsreis door een hun eigen stad.
‘Te huur: kamers met kakkerlakken’ werd in 2003 onderscheiden met de Persprijs Dexia Bank voor de financieel-economische pers
Door Hans Brockmans en Guido Muelenaer
Het project is opgestart door een van de twee auteurs (Guido Muelenaer). De aanleiding waren verschillende artikels die in de pers verschenen over het fenomeen van de huisjesmelkers die steeds focusten op de humanitaire aspecten, maar nooit op het economische. Wie zijn die huisjesmelkers? Hoe werken ze? Wat verdienen ze? Hoe groot zijn ze? Zijn er netwerken?
De start van de research voor dit artikel lag bij een Antwerps buurtcomité dat al enige tijd actief was om huisjesmelkers op te sporen en aan te klagen. Verschillende ontmoetingen, die ook nodig waren om het vertrouwen op te bouwen, gaven een redelijk beeld van de situatie in Antwerpen. Deze eerste opbouw van gegevens en inzicht in de materie heeft enkele maanden geduurd. Gezien de omvangrijkheid van het project heb ik beslist te concentreren op één stad voor de detailanalyse en dat aan te vullen met algemene gegevens over heel Vlaanderen.
Probleem was uiteraard de betrokkenheid van het buurtcomité. De gegevens die ik van hen kreeg moesten dus geverifieerd worden. Bovendien zocht het buurtcomité in de eerste plaats slechte huizen en was niet altijd de eigenaar bekend. Om de lijst te checken, verder aan te vullen en eigenaars te identificeren heb ik twee kanalen aangeboord: enerzijds de officiële diensten die zich bezighouden met de bestrijding van het fenomeen huisjesmelkerij (checken en aanvullen) en anderzijds het kadaster (checken en eigenaars identificeren). Op die manier is uiteindelijk een lange lijst ontstaan van potentiële huisjesmelkers.
Volgende stap was een keuze maken uit die lijst. Daarvoor werden verschillende criteria gebruikt: het aantal huizen, de slechte staat van de huizen, officiële bevestiging van het feit dat het om huisjesmelkers ging etc. Op dit moment is de tweede auteur, Hans Brockmans, mee in het project gestapt. We hebben het werk onder elkaar verdeeld. We hebben eerst veldwerk gedaan en zijn langs alle huizen die op onze lijst stonden gewandeld (ieder ongeveer de helft van de ruim honderd huizen). We hebben daarbij met huurders, maar vooral met buren gepraat om een inschatting te maken van wat er met de bewuste panden gebeurde. Was er overlast? Waren er veel verschillende huurders? Waren er klachten van huurders? Enzovoort. Dat was een erg leuk onderdeel van het werk, omdat we beide Antwerpenaren zijn en de buurt goed kennen, maar er nu toch op een andere manier mee kennis leerden maken.
We onderzochten ook het fenomeen ‘huisjesmelken’ in de juridische zin (bij een magistraat en een jurist, die ermee te maken hebben). Er is immers geen wettelijke definitie en het is moeilijk een onderscheid te maken tussen wat moreel misschien onaanvaardbaar is, maar wettelijk in orde, en het illegale.
Vervolgens hebben we gesprekken gevraagd bij de officiële instanties die bij het fenomeen betrokken zijn. Een aantal op gemeentelijk vlak konden we spreken, maar zowel de politie als de Vlaamse overheid weigerde elk interview. Ze vreesden dat ons artikel waarbij we namen zouden noemen lopende processen tegen huisjesmelkers zou doorkruisen. Vooral het gesprek met de Vlaamse overheid was merkwaardig. Een interview was toegestaan, maar toen ik ter plekke was en vertelde dat ik namen zou noemen van huisjesmelkers werd alle medewerking geweigerd. Zelfs gewoon vertellen wat de functie was van de Vlaamse overheid in de controle op huisjesmelkers werd geweigerd.
Laatste stap was het contacteren van een aantal huisjesmelkers voor een interview. Enkelen zijn daar op ingegaan, andere hebben geweigerd. We hadden daar meer problemen verwacht, maar dat liep eigenlijk vrij vlot. Interessant was de financiële analyse: hoeveel brengt het eigenlijk op? Het waren vooral de huisjesmelkers die al door het gerecht aangeklaagd zijn, die een gesprek weigerden.
Tenslotte hebben we het artikel geschreven. Probleem was de vele informatie waarover we beschikten, waardoor het artikel boven de normale lengte van een Trends-artikel zat. Maar na lezing door hoofd- en eindredactie en ook wat inkortingen konden we toch twee pagina’s ruimer gaan.
Na publicatie heeft de VRT in het programma Terzake een groot item gewijd aan de huisjesmelkerij op basis van onze informatie en met expliciete vermelding van ons artikel. Andere media hebben in de daaropvolgende weken artikels gewijd aan huisjesmelkers, sommigen hebben ingezoomd op nog andere huisjesmelkers die wij niet geportretteerd hadden. Bij de gemeentelijke overheid is er naar verluidt op basis van dit artikel een ‘crisisvergadering’ geweest. Commercieel gezien heeft dit nummer in de losse verkoop vrij hoog gescoord. Het was boeiend dit verhaal te maken omdat we sociale mistoestanden hebben kunnen koppelen met een economische analyse. Ook hebben we mensen met naam en toenaam genoemd, wat toch een grotere druk op die mensen moet leggen om het anders aan te pakken. We kregen ook erg positieve reacties van lezers, die vonden dat ‘uitgerekend Trends eindelijk namen durft te noemen’.
