Onderstaand de sprekers/trainers en het programma van de Trainingsdag Lokale en Regionale Onderzoeksjournalistiek 2015.
Datum : zaterdag 18 april 2015
Locatie : Hogeschool Utrecht, Faculteit FEM, Padualaan 97 Utrecht
Aanvang : 09.30 uur, registratie open om 09.00 uur.
De Trainingsdag wordt mede mogelijk gemaakt door het LIRA Auteursfonds Reprorecht en de Hogeschool Utrecht.
Sprekers, in alfabetiche volgorde:
Henri BEUNDERS
Jelke BETLEHEM
Arnoud BODDE
Paul BOLWERK
Siem EIKELENBOOM
Belinda van der GAAG
Henk van GELDER
Ans HOENDERDOS
Quint KIK
Piet de KROON
Lammert LANDMAN
Miro LUCASSEN
Luuk SENGERS
Bas van de SLUIS
Dimitri TOKMETZIS
Brenno de WINTER
Mariëtte WOLF
Programma
Opening, 9.30 – 10.10, lokalen 2.079 en 2.081
Opening en Keynote: Henri Beunders
“Jullie moeten het naadje van de kous willen weten”
Uitgebreid onderzoek naar de relatie tussen gemeenten en de lokale en regionale media laat zien dat gemeenten lokale media niet kunnen en willen missen maar dat er wel een kwaliteitsslag nodig is. Journalisten moeten hun werk beter doen, zeggen ze. Tegelijkertijd blijkt dat raad en college ook soms bang zijn voor journalisten, ze hen ‘zurigheid` verwijten, sensatiebelust zijn, geen hoor en wederhoor doen, focussen op miskleunen en ‘op elke slak zout leggen` met de ultieme uitspraak van die burgemeester van Zwijndrecht dat het een godsgeschenk is dat er geen pers bij zijn raad zit. Er is steeds minder onafhankelijke berichtgeving in de lokale en regionale media en daarmee verliest de pers als waakhond zijn functie in de regio’s. Dat de burger daar niet altijd wakker van ligt, is geen reden om de zorgen over de regionale media weg te vegen. Jullie moeten het naadje van de kous willen weten!
Workshop 1, 10.10 – 11.10, lokaal 2.013
‘Ons kent ons’: Lokale ‘Haagse’ mores – tips en tricks vanaf het Binnenhof
Belinda van der Gaag
Bijna 8 miljoen Nederlanders in de regio krijgen minder lokaal nieuws voorgeschoteld dan hun landgenoten in de grotere gemeentes. Online is het verschil het grootst, en de journalistiek heeft met name de lokale politiek nauwelijks in het vizier. Dat blijkt uit het onlangs verschenen rapport ‘Nieuwsvoorziening in de regio 2014’ door het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.
Gelukkig zijn er nog altijd journalisten die wel het lokale politieke nieuws volgen. Niet altijd een makkelijke opgave, vooral als er sprake is van een ‘ons kent ons’-sfeer; wat lokaal vaak het geval is. Hoe ga je hier als journalist professioneel mee om? Hoe zorg je voor kwalitatieve berichtgeving? Hoe voorkom je dat je voor het karretje van de politici wordt gespannen?
Belinda van der Gaag werkte bijna tien jaar als journalist op het Haagse Binnenhof, eerst bij RTL Nieuws en later bij Den Haag Vandaag (NOS). In politiek Den Haag is altijd al discussie over omgang tussen politici en journalisten. Hoe ‘ons kent ons’ in de regeringsstad werkt en hoe hiermee om te gaan zijn de onderwerpen van deze workshop.
Workshop 2, 10.10 – 11.10, lokaal 3.019
Evaluaties als vindplaatsen voor provinciale weak spots
Ans Hoenderdos & Piet de Kroon
Deze workshop bestaat uit drie delen:
- Allereerst worden plaats en werkwijze van provinciale rekenkamers behandeld. Wie zijn ze, wat doen ze en waar zitten aanknopingspunten voor journalistiek speurwerk?
- Om nieuwe Statenleden na de verkiezingen van 18 maart een snelle start te geven, heeft de Zuidelijke Rekenkamer alle evaluaties over provinciaal beleid van Limburg en Noord-Brabant uit de bestuursperiode 2011-2015 bestudeerd. Welke onderwerpen kwamen aan de orde en welke lessen zijn daaruit getrokken? Tientallen evaluaties werden op die manier uitgeplozen: interne en externe evaluaties in opdracht van Gedeputeerde Staten, rapporten van provinciale adviescommissies, evaluaties die op verzoek van Provinciale Staten zijn uitgevoerd en rapporten van de rekenkamer zelf. De conclusies en aanbevelingen uit al die rapporten zijn allereerst in aandachtspunten samengevat. Vervolgens is gekeken welke thema’s daarbij steeds terugkeren. In de workshop maken we kennis met deze ‘rode draden’ die ook voor onderzoeksjournalisten de moeite waard zijn om in de gaten te houden.
- Het derde deel van de workshop is een onderling gesprek, waarbij we de mogelijkheid verkennen om van elkaars werk te profiteren.
Workshop 3, 10.10 – 11.10, lokaal 4.001
Follow the data
Dimitri Tokmetzis
We kennen allemaal het motto ‘follow the money’. Als je echt wilt weten hoe iets werkt, of waarom iets is gebeurd, volg dan het geldspoor. Maar in deze tijd van overvloedige data en netwerken kan de journalistiek er een motto aan toevoegen: follow the data. Datajournalistiek is hot, maar redacties weten vaak nog niet wat ze er nu precies mee moeten. Datajournalist Dimitri Tokmetzis (De Correspondent) zal in deze workshop uitleggen hoe hij data inzet voor zijn onderzoeken. De cijfertjes zijn niet zo interessant, andere datasporen zijn dat wel. De kunst is om die sporen te vinden en te volgen. Juist op regionaal niveau worden de mogelijkheden van datajournalistiek nog onvoldoende benut.
In de workshop zal Dimitri ingaan op manieren hoe je data kunt gebruiken voor je onderzoek en vooral hoe social media, bestandskoppelingen en netwerkanalyse je kunnen helpen om onvermoede verbanden te vinden. Verwacht geen uitvoerige technische uiteenzettingen, maar vooral veel praktische ideeën waarmee je terug kunt naar de redactie en die je, hopelijk, zullen aanmoedigen om je in computertechniek te verdiepen.
Workshop 4, 11.30 – 12.30, lokaal 2.013
Het ongehoorde verhaal van de stad met de twee kunsthallen
Miro Lucassen
Je bent een stad met ambitie en je wilt wat, maar vijf jaar later heb je opeens twee kunsthallen en ben je ruim 10 miljoen euro meer kwijt dan gedacht. De ongelofelijke gebeurtenissen rond kunsthal KAdE in Amersfoort kostten een wethouder en gemeentesecretaris de kop, maar hoe kon het zo ver komen? Het dossier rond kunsthal KAdE en de plaatselijke cultuurpolitiek bleek meer dan 20 jaar te omvatten, ontdekte Miro Lucassen tijdens de research voor zijn eind januari verschenen boek ‘Twee keer valse start’. Daarin geeft hij een verhalende reconstructie van de gebeurtenissen waarmee Amersfoort zichzelf eerst naar een kunsthal rommelde en vervolgens die binnen vijf jaar verplaatste van het ene naar het andere nieuwe gebouw.
Verhalen als die over kunsthal KAdE liggen overal voor het grijpen. Als je de kans krijgt om zo’n reconstructie te maken, hoe pak je dan de research aan? Wie moet je beslist spreken? Wat zijn de onontbeerlijke hulpmiddelen om grip te houden op ruim driehonderd documenten en tientallen interviews? Waar vind je de verhalende lijn en wanneer heb je voldoende materiaal bij elkaar? Wordt het een boek, een website of een andere publicatievorm? Met welk recept weet je de lezers zo ver te krijgen dat ze verlangen naar de volgende bladzijde? Deze workshop neemt je mee op de route van het eerste idee tot en met de promotie na het verschijnen van je publicatie.
Workshop 5, 11.30 – 12.30, lokaal 3.019
Tegenwerking duidt op een goed spoor
Brenno de Winter
Brenno de Winter kreeg landelijke bekendheid toen hij de technische zwakheden van de OV Chipkaart onthulde. De Winter gaat soms onconventioneel te werk. Hij probeert systemen te kraken en stelt veiligheidsmaatregelen op de proef. Hilarisch was het ‘Lichtbildausweis’, een verzonnen identiteitskaart waarmee de journalist zich moeiteloos in verschillende situaties wist te legitimeren. Daarnaast maakt hij veelvuldig gebruik van de Wet Openbaarheid Bestuur om zaken bloot te leggen. Het bracht hem erkenning: in 2011 werd hij journalist van het jaar.
Maar het bracht hem ook problemen. Lang dreigde De Winter vervolgd te worden voor de OV-hack. Hij onderging verschillende verhoren. Uiteindelijk werd de zaak geseponeerd. In 2014 bleek dat de gegevens van De Winter door de landelijke politie waren verspreid en dat medewerkers van politie en justitie voor hem werden gewaarschuwd. Volgens De Winter werd hij ook actief gevolgd en afgeluisterd. Hij verloor door interventie van de politie ook een column bij een online talkshow. Kortom: De Winter werd tegengewerkt.
Hoe ga je er mee om als je tegenwerking ondervindt? Welke stappen onderneem je? Hoe herken je intimidatie en hoe ga je het tegen? Maar ook: wat doet het met je? Wat is de motivatie om dit werk te doen, en hoe hou je het vol? Brenno zal er uit eigen ervaring over vertellen.
Workshop 6, 11.30 – 12.30, lokaal 4.001
Het draait om vertrouwen en een groter doel
Bas van Sluis & Arnoud Bodde
Kort na de Facebookrellen in Haren in september 2012 bedachten Arnoud en Bas dat een samenwerking tussen Dagblad van het Noorden en RTV Noord tot een beter verhaal zou kunnen leiden. Beide hoofdredacties waren meteen enthousiast. Samen met vier andere collega’s maakten ze producties voor krant en tv. Die werden in 2013 bekroond met De Tegel (categorie onderzoek) en een NL-Award (categorie achtergrond). Sindsdien werken Arnoud en Bas vaker samen. Zo onderzochten ze het faillissement van voetbalclub SC Veendam. Het leverde een reconstructie (voor krant en tv) die een niet eerder geschetst beeld gaf – het ging onder meer over betalen van zwart geld – van professioneel voetbal in de Veenkoloniën. Onlangs maakten ze een gezamenlijke reconstructie over de locatiekeuze voor de Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG).
Waarom zouden verschillende media, normaal gesproken concurrenten, samenwerken? Grote zaken als het seksueel misbruik in de katholieke kerk, de vleesfraude en de reconstructie van de rellen in Haren zijn door samenwerking tot stand gekomen. Hoe vind je je weg langs skeptische collega’s? Hoe bouw je vertrouwen op? Maak je afspraken over primeurs en deadlines? Wat zijn de ervaringen van Bas en Arnoud en wat zijn de resultaten? Hebben zij tips voor de lokale journalist die door samenwerking meer, efficiënter en beter aan onderzoek kan doen?
Workshop 7, 13.30 – 14.30, lokaal 2.013
Waar blijven de aanvragen uit de regio?
Mariëtte Wolf, Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten
Het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten verleent financiële steun aan artikelen, reportages, longreads, journalistieke boeken en biografieën. Met kleinschalige subsidies wil het fonds schrijvende journalisten in staat stellen zich langdurig in een onderwerp te verdiepen. Het gaat om projecten die zodanig tijdrovend van aard zijn dat zij naar verwachting zonder financiële steun niet tot stand zullen komen.
Sinds de oprichting in 1990 heeft het Fonds BJP meer dan 4000 subsidieaanvragen ontvangen, waarvan er in totaal 1200 zijn gehonoreerd. Opvallend weinig van deze aanvragen hebben betrekking op de regionale journalistiek. Het Fonds BJP vindt het belangrijk dat hierin verandering komt. Niet alleen omdat genoeg regionale onderwerpen een diepgravend journalistiek onderzoek verdienen, ook omdat juist de regionale journalistiek de laatste jaren zwaar onder druk is komen te staan.
In deze workshop licht Mariëtte Wolf toe hoe (regionale) onderzoeksjournalisten een aanvraag bij het fonds kunnen indienen:
- Wat voor projecten komen in aanmerking voor subsidie?
- Waaraan moet een aanvraag voldoen?
- Hoe maak je het meeste kans op succes?
Ook is zij benieuwd naar de mogelijke redenen voor het uitblijven van aanvragen uit de regio.
- Welke factoren spelen hierbij een rol?
- Wat zou het Fonds BJP kunnen doen om hierin verandering te brengen?
Workshop 8, 13.30 – 14.30, lokaal 3.019
“Gelukkig zijn hier geen journalisten”
Quint Kik & Lammert Landman
Met conclusies als “In kleine gemeenten weinig lokaal nieuws”, “Regionale media blijven vooral binnen de stadsmuren” en “Discrepantie tussen vraag en aanbod lokaal nieuws” presenteerde het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek op 12 februari jl. het meest recente rapport in Nieuwspoort. Zij analyseerden het politieke nieuws op onderwerp, genre, brongebruik, originaliteit en inzet van social media. Gebruiksonderzoek bracht daarnaast in kaart in hoeverre burgers zitten te wachten op lokaal nieuws, al dan niet over politiek.
De uitkomsten stemmen tot nadenken: In kleine gemeenten krijgen burgers op zijn hoogst één achtergrondverhaal in twee weken onder ogen. In zowel grote als klein gemeenten bestaat het lokale nieuws voor bijna de helft uit ‘kortjes’ over ongelukken en evenementen. Als er door een journalist al bronnen worden geraadpleegd, dan zijn dit hoofdzakelijk politici; maatschappelijk middenveld, deskundigen en betrokken burgers schitteren in afwezigheid. Weekbladen en particuliere nieuwssites kopiëren aanzienlijke delen van hun berichtgeving, veel lokale omroepen ontberen geschreven nieuws op hun website. En de burger? Die mist het niet en wil er evenmin voor betalen.
Kik en Landman willen hun onderzoeksuitkomsten aan de deelnemers voorleggen en bezien in hoeverre zij zich herkennen in het beeld dat hieruit naar voren komt. Met al het onderzoek naar de output, weten we nog veel te weinig van de input, de productie van lokaal nieuws. Een promotie-onderzoek van Kees Buijs lichtte vorig jaar een tipje van de sluier voor wat betreft de werkwijze van regioredacties van regionale dagbladen; ambities blijken volledig te verzanden in de verstikkende praktijk van alledag.
Gaandeweg het onderzoek borrelden bij hen allerlei ideeën op. Hun ‘oplossingen’ willen ze voorleggen om te zien in hoeverre ze realistisch en haalbaar zijn, gegeven de dagelijkse praktijk van de werkzaamheden in de regio. Het ach en wee in de regio-verhaal ken iedereen intussen wel, maar hoe gaan we de verdieping terugbrengen in de regio?
Workshop 9, 13.30 – 14.30, lokaal 4.001
Wel en wee van grafieken
Jelke Bethlehem
Grafieken zijn een goed instrument om de uitkomsten van onderzoek in beeld te brengen. Je komt ze overall tegen, en vooral ook in de media. Goede grafieken kunnen heel krachtig zijn, maar slechte grafieken kunnen je al snel op het verkeerde been zetten. Deze workshop legt uit wat een goede en wat een slechte grafiek is en waarop je moeten letten als je zelf een grafiek wilt maken. Aan de hand van heel wat voorbeelden uit de praktijk proberen we het geleerde in de praktijk te brengen.
Een rapport over het wel en wee van grafieken kan worden gedownload van: www.peilingpraktijken.nl
Workshop 10, 14.50 – 16.15, lokaal 2.013
Hoe herken je (bedrijfs)fraude?
Siem Eikelenboom
Fraude vindt overal plaats. Ook in de regio. Fraude met declaraties van politici, met subsidies, binnen bedrijven en instellingen en bouwprojecten (vastgoed en grond).
Maar hoe kom je als journalist achter fraude? Is het louter achterover leunen en wachten tot zich een tipgever aandient of kun je actief op zoek gaan? Zo ja, hoe herken je de signalen? Waar moet je zoeken? Welke databestanden zijn handig voor jouw onderzoek? ‘Follow the money’, dat klink leuk maar hoe volg je geldsporen?
Een workshop voor de beginnende onderzoeksjournalist
Workshop 11, 14.50 – 16.15, lokaal 3.019
Misdaad in de achtertuin
Paul Bolwerk & Henk van Gelder
De pieper gaat en daar sta je dan als verslaggever bij het rood-witte politielint. Met maar al te vaak een politiewoordvoerder die weinig tot niets los laat. Toch verwachten chefs en lezers een zo’n compleet mogelijk verhaal. Moord en doodslag in de eigen achtertuin. Die eerste verhalen lukken meestal wel. Je praat met ooggetuigen en krijgt van de politie de (summiere) feiten. Daarna treedt doorgaans de stilte in. Het Openbaar Ministerie wenst geen pottenkijkers.
,,In het belang van het onderzoek…”, doen woordvoerders er doorgaans het zwijgen toe. Maar in jouw dorp of stad gonst het van de geruchten en blijft de zaak nog dagenlang onderwerp van gesprek. Wat doe je dan? Wachten op het volgende politiebericht? Hoe kom je aan informatie? Hoe benader je nabestaanden? Wat doe je met informatie die criminelen je geven? Een tip alvast: Het loont om meer dan een keer terug te gaan naar een plaats delict. Graag willen we van jullie weten waar je tegenaan loopt in de meest uiteenlopende onderzoeken.
Workshop 12, 14.50 – 16.15, lokaal 4.001
Van vermoeden tot publicatie
Luuk Sengers
Hoe maak ik van mijn eerste vermoeden dat er iets aan de hand is uiteindelijk een pakkend, succesvol verhaal? In deze workshop maak je kennis met een succesvolle methode van onderzoek doen: de Story-Based Inquiry methode. Je leert in stappen systematisch en vlot nadenken over belangrijke keuzes. Wat ga ik precies uitzoeken, welke informatie heb ik daarvoor nodig en hoe zorg ik dat ik het overzicht behoud?
Deze creatieve techniek helpt je om te bepalen waarnaar je precies op zoek bent en wat voor lezers, luisteraars of kijkers van belang is. Het resultaat is een uitgewerkt onderzoeksplan, dat redacteuren houvast geeft bij hun speurtocht en chefs en eindredacteuren bij hun planning. Van Europa tot Afrika en van Azië tot Amerika zijn er opleidingen en journalisten die de methode met succes toepassen.
De trainingsdag wordt mede mogelijk gemaakt door:
