In Nederland hebben we amper onderzoeksjournalistiek. We wobben per hoofd van de bevolking vijf tot tien procent minder dan in vergelijkbare landen. Wobben is vaak te langzaam bij actuele gebeurtenissen, maar kan handig zijn bij gebeurtenissen op lange termijn, zoals MH17. De grootste bottelneck van een WOB-verzoek is de verzoeker en/of journalist zelf, en dus is scherpte vereist. Hieronder enkele tips van Roger Vleugels over hoe je deze scherpte kan toepassen bij een WOB-verzoek.
Door VERA BOSCH
Om succesvol te wobben moet je de gebruikelijke (journalistieke) slordigheid verlaten. Dus: geen domme adresseringen, onvoldragen vraagstellingen, onvoldragen loketkeuze, gebrekkige kennis van overheid en documentstromen, gebrekkige tactische/juridische en technische kennis en slechte archiefvoering.
Bij de WOB heb je recht op kopie of inzage van overheidsdocumenten. Je kan wobben bij alle onderdelen van de Trias Politica. Bij de uitvoerende macht oftewel de overheid. (bestuursorganen en zelfstandige bestuursorganen.) Bij de wetgevende macht zoals de parlementen (Eerste en Tweede Kamer, staten generaal, provinciale staten en gemeenteraden). En bij de rechterlijke macht (rechtbanken en Hoge Colleges van Staat zoals de Algemene Rekenkamer.) Alle instanties die met religie te maken hebben zijn niet te wobben, zoals een christelijke school. Vleugels: “De WOB is van God los.’’
Belangrijk bij het indienen van een WOB-verzoek is de vraagstelling. De vraag: “Ik wil in kopie ontvangen alle documenten inzake onderwerp X’’, lijkt een perfecte vraag. Toch is de sleutel van succes bij een WOB-verzoek het woord: waaronder. Hierdoor zullen ze je de gevraagde documenten geven, maar ook documenten waarvan je het bestaan niet af wist. Het is daarom ook belangrijk om altijd alle documenten inzake een onderwerp op te vragen, niet slechts één document.
Ook de loketkeuze van je WOB-verzoek is belangrijk. Hierbij moet je vooral letten op hoe je de instantie noemt. Hierbij is de sleutel tot succes het altijd noemen van de woorden ‘bij of onder’. (bv. De belastingdienst, de douane, de AFM)
Je kan erop rekenen dat je Wob-verzoek de eerste keer wordt geweigerd om allerlei redenen. Er zijn geldige, maar ook ongeldige weigergronden zoals: documenten niet beschikbaar of toegankelijk via de WOB, de kwaliteit van de gegevens, bestanden, documenten laat te wensen over, de werkdruk ligt te hoog. Laat je hierdoor niet uit het veld slaan en ga door.
Ook belangrijk: wees bij je WOB-verzoek niet limitatief en exact en helder. Anticipeer op obstructie en weigergronden. Wees creatief en kantel je onderwerp. Denk drie tot zes maanden vooruit, een WOB-verzoek kan veel tijd in beslag nemen. Wob niet te vroeg naar documenten die nog niet bestaan.
Soms kan het handig zijn om eerst te bellen voor je een WOB-verzoek indient. Stel een open journalistieke vraag, daardoor kan je de antwoorden die ze geven gebruiken. Stel niet je vraag via de mail, de kans is groot dat ze dan die vraag als een WOB-verzoek gaan behandelen. Mocht je toch willen mailen, voeg dan aan je mail toe dat je je vraag niet als WOB-verzoek wil indienen.
Wat laatste tips op een rijtje:
1 – Hoog / laag indienen
2 – Zwak / sterk loket
3 – Niet heden, maar heden ex nunc
4 – Bij of onder
5 – Waaronder
6 – Vraag nooit één document op / Wees niet-limitatief
7 – Follow the money versterkt je vraag
8 – Milieuaspecten geven meer toegangsrechten
9 – Anticipeer op inzet obstructie en weigergronden
10 – Denk aan subsidiaire vragen
11 – Bied overleg aan
12 – Hou de procedure lean [and mean]
13 – Maak Wob-ambtenaren en rechters niet korzelig
14 – Bouw een procesportefeuille op
