VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek 2007
Werkgroep: Onderzoek naar instituties
Sprekers: Pieter Lessafer (De Standaard), Jan Rozendaal (Dagblad van het Noorden)
Datum: zaterdag 17 november
Verslag: Arno Kersten
Relevante links:
Dagblad van het Noorden: Misdaadkaart
De Standaard: Het Grote Scholenrapport
Vlaamse overheid: Inspectierapporten scholen
De Standaard baarde opzien toen ze begin 2007 het Grote Scholenrapport publiceerde. Het was voor het eerst dat oordelen van de onderwijsinspectie over alle scholen in Vlaanderen in openbaarheid werden gebracht. Rapporten die bedoeld waren voor ‘intern gebruik’: bestemd voor de schooldirecties.
Redacteur Pieter Lesaffer vertelt hoe De Standaard voor de publicatie tot een overeenkomst kwam met de minister van Onderwijs. In plaats van een wettelijk beroep op openbaarmaking van de inspectieverslagen, de doorlichtingsrapporten, koos de hoofdredactie voor de weg van overleg. Daar rolde uiteindelijk toestemming én een lijst afspraken uit, voorwaarden en voorschriften voor de publicatie. Een van de voorwaarden was dat De Standaard een technische tekst over de betekenis het doorlichtingsrapport moest afdrukken, die prominent op de voorpagina van de scholenbijlage kwam. Een andere afspraak was dat alle scholen de gelegenheid moesten hebben om te reageren in de krant.
De 530 rapporten die De Standaard in zijn bezit kreeg, werden vertaald naar drie lijstjes per school: sterke punten, de verbeterpunten en dringende actiepunten. Schooldirecties zaten er helemaal niet op te wachten, bang als ze waren voor rankings. De krant werd zelfs de doodgraver van het onderwijs genoemd. De Standaard zette de overzichten vóór publicatie op een afgeschermde site, waarop schooldirecties konden inloggen om hun reactie toe te voegen. De redactie had tot een maximum van 750 karakters besloten, vertelt Lesaffer.
Lesaffer noemt een paar minpunten, handicaps, van het Grote Scholenrapport. Om te beginnen keurt de inspectie scholen eens per zes jaar. Doordat de inspectie vertraging in die cyclus had opgelopen, waren niet alle scholen bezocht en dus ook niet beoordeeld. Het overzicht is daardoor niet compleet. Tweede handicap is het jargon: de inspectiecommentaren zijn letterlijk overgenomen. De lezer krijgt daardoor zinnen op zijn bord als: ‘Het vooralsnog ontbreken van een visie over de eindtermen en ontwikkelingsdoelen en van een gedetailleerde inventaris van de implementatiemogelijkheden.’ Ten derde: van een aantal scholen die onder de maat waren, bleef het rapport op het ministerie achter slot en grendel.
Waarom heeft de krant de inspectiecommentaren niet “vertaald” voor de lezer, willen sommigen in het publiek weten. Het is toch een journalistieke opdracht om jargon en technische gegevens begrijpelijk te maken voor de lezer? Maar veranderingen in inspectieteksten zag en ziet Lesaffer niet zo zitten, dan loop je volgens hem de kans op verkeerde interpretaties en onjuiste verwoordingen.
Een positief effect is volgens Lesaffer dat de inspectie de verslagen nu zelf op een site heeft gezet en zich bezint op publieksvriendelijkere rapporten, zodat ouders en andere betrokkenen er ook mee uit de voeten kunnen.
Het Dagblad van het Noorden wil haar lezers informeren met een misdaadbarometer. De politie stelde alle aangiften beschikbaar en de redactie vertaalde, met hulp van de afdeling ict, een brei aan gegevens in een Excel-rangschikking op basis van de vraag: waar hebben lezers het meeste last van? Zo telden in de scores woninginbraak en beroving zwaarder mee, vertelt Jan Rozendaal. De uitkomsten bevestigden vooral bestaande ervaringen en indrukken, zoals de hoge notering van Winschoten.
In hoeverre worden de resultaten in een context geplaatst, is een vraag uit de zaal, om te duiden waarom bepaalde plaatsen hoger scoren dan anderen? Volgens Rozendaal is de krant in Assen-Oost gaan kijken voor een reportage. De Standaard heeft uit de schoolrapporten tien landelijke conclusies gedestilleerd en die vervolgens als uitgangspunt genomen voor tien dubbelpagina’s met achtergrond en duiding.
De publicaties in De Standaard en Dagblad van het Noorden berusten op één cruciale bron. Een van de vragen is: hoe stel je je op ten opzichte van die bron? Je hebt de medewerking nodig om aan de gegevens te komen, maar kun je en moet je niet ook kritisch zijn? Deugen de schoolkeuringen bijvoorbeeld wel als de inspectie eens in de zes jaar poolshoogte neemt en een leerling een hele school kan doorlopen zonder dat de inspecteurs een voet binnen de deur hebben gezet?
Lesaffer zegt dat hij het zelf tot een procedure laten komen om de rapporten te krijgen, zodat de redactie de handen vrij zou hebben. Toch zou hij de bijlage achteraf niet anders hebben gemaakt, vertelt hij. Het onderling vergelijken van scholen is op basis van de inspectierapporten niet mogelijk en de lijstjes-verleiding heeft de redactie terecht weerstaan.
Het publiceren van dergelijke gegevens heeft ook een “opvoedende werking”, stelt moderator Robert Sikkes. Instanties en overheden zullen eerder zelf informatie in de openbaarheid brengen en nadenken over een publieksvriendelijke presentatie.
