Subsidies in Amsterdam-Zuidoost
Het stadsdeel Amsterdam-Zuidoost is vergeven van een groot aantal stichtingen die zich zeggen te bekommeren om het welzijn van de inwoners. Vaak blijken raadsleden die over de subsidies beslissen zelf belangen te hebben in de stichtingen die het geld krijgen toegewezen. ‘Er is hier heel veel mis.’
De Volkskrant, 14 oktober 2006
Door Weert Schenk
Amsterdam-Zuidoost barst van de verhalen over machtsmisbruik in het ambtelijk apparaat, corrupte politici en malversaties met subsidies. Officiële documenten van het stadsdeel, zoals begrotingen, jaarverslagen en subsidieaanvragen, tonen de banden aan tussen politici en maatschappelijke organisaties. Stichtingen waarin raadsleden een belang hebben, ontvangen honderdduizenden euro’s subsidie. PvdA’ers spelen daarin veelal de hoofdrol.
‘Er is hier heel veel mis’, zegt een oud-raadslid van het stadsdeel Amsterdam-Zuidoost, hoewel hij tijdens de raadsvergaderingen nooit een opmerking heeft gemaakt over die misstanden; dat was not done. Hij biedt aan voor een flink bedrag opening van zaken te geven. Een verzoek waarop de Volkskrant niet ingaat.
‘De hele raad kent de verhalen over belangenverstrengeling, corruptie en vriendjespolitiek, maar iedereen zwijgt. Ze hebben allemaal boter op het hoofd’, zeggen insiders.
Niemand durft, uit angst voor represailles, met de eigen naam in de krant te staan. Betrokkenen die vinden dat de boel moet worden uitgemest, durven daarover alleen te praten in cafés buiten het eigen stadsdeel. Maar niet iedereen is oneerlijk, nuanceert een politicus. ‘Wie kritiek heeft, ligt eruit. Bovendien is belangenverstrengeling geen aantrekkelijk onderwerp, als je hier rustig over straat wilt blijven lopen.’
Het PvdA-raadslid André Bhola, die tot 1 januari voorzitter was van de Hindoestaanse welzijnsstichting Anand Joti, stelde najaar 2004 voor vijftigduizend euro vrij te maken voor een gezondheidscampagne voor allochtone ouderen. De raad ging akkoord. Een dag later vroeg Bhola als voorzitter van Anand Joti uit de nieuwe subsidiepot een bedrag van 32 duizend euro. Zoveel kreeg hij niet, want hij moest het bedrag delen met andere stichtingen, die opmerkzaam waren gemaakt op de subsidiemogelijkheid.
Na een nieuwe motie van Bohla in december 2005 kregen Anand Joti en het fysiotherapiecentrum Gooioord dit jaar het volle pond, vijftigduizend euro, alsmede 7500 euro voor ‘testapparatuur en testmateriaal.’
Bhola is niet het enige PvdA-raadslid met een dubbele pet. In de huidige deelraad, waarin de PvdA met 17 van de 29 stemmen de meerderheid heeft, beslissen zeker acht anderen over subsidies aan stichtingen, waarin ze zelf belangen hebben: Henk Lalji (stichting Vikaash), Mala Eckhardt (Anand Joti), Ana Alcantara en Randy Stena (stichting PEWA), Ernest Owusu-Sekyere (stichting Ghanese gemeenschap Nederland/Recogin), Egbert Doest (stichting Bolletrie), Ama Carr (stichting FIDO) en Augustina Osei (Women in Positive Social Action, Wipsakids).
Stemadviezen
Voor de PvdA vertegenwoordigen de stichtingen veel stemmen, doordat de stichtingbestuurders stemadviezen geven. Zo zette de PvdA Ernest Owusu-Sekyere, Ghanees met een grote achterban, hoog op de kandidatenlijst. Hij kreeg veel voorkeurstemmen; de selectiecommissie van de PvdA had dat goed ingeschat.
VVD-wethouder Pieter Litjens van Financiën vermoedt dat er nergens zoveel stichtingen zijn als in Amsterdam-Zuidoost. ‘Het lijkt of iedereen hier een stichting heeft en elke stichting is volledig afhankelijk van overheidssubsidie.’ Hij heeft de indruk dat de stichtingen niet alleen een maatschappelijk doel dienen, maar ook werk en inkomen voor de bestuurders betekenen.
De stichtingen moeten de besteding van de subsidies verantwoorden, maar de woordvoerder van het stadsdeel erkent dat er jarenlang slecht is gecontroleerd. Het stadsdeel gaat niet fanatiek achter jaarverslagen en accountantsverklaringen aan. Als die documenten wel zijn ingediend, is het volgens ingewijden de vraag in hoeverre ze kloppen met de werkelijkheid. Het goede nieuws is, zegt het stadsdeel, dat er wordt gewerkt aan verbetering.
Sinds februari is er een nieuwe subsidieverordening, waarmee de controle beter is geregeld. Voorheen maakte het stadsdeel zelden prestatieafspraken met de subsidieontvangers. Als er wel een resultaatverplichting was, werd nauwelijks nagegaan of die was gehaald.
Een van de gevolgen van die werkwijze openbaarde zich vorig jaar toen een nieuwe stichting voor samenlevingsopbouw – met onervaren bestuurders en zonder concrete plannen – 450 duizend euro subsidie kreeg. Het stadsdeel maakte het geld in porties over, hoewel de stichtingbestuurders elkaar vanaf het eerste moment in de haren vlogen en er niets van de grond kwam.
Toen het stichtingsbestuur na twee maanden uit elkaar viel, stond er al 250 duizend euro op de rekening. Een maand later werd bij toeval ontdekt dat de secretaris-penningmeester de rekening voor eigen gebruik plunderde. Op dat moment was al 27 duizend euro verdwenen.
Zuidoost is een paradijs voor handige jongens. Hoe langer het stadsdeel de controle van een subsidieontvanger laat versloffen, des te moeilijker het wordt de financiële bijdrage te verminderen of in te trekken. Het stadsdeel werkt aan een verordening om subsidies te kunnen korten, maar het is onzeker of die juridisch houdbaar is.
Oprichters van nieuwe stichtingen hebben gezien hoe het bij andere instellingen werkt en willen ook profiteren. Met een intimiderende houding kloppen ze aan bij het stadsdeelbestuur, zegt voormalig CDA-wethouder Hans Res. ‘Ze zeggen: als u ons niet inschakelt, blijft u zitten met het probleem van schoolverlaters, drugs, huiselijk geweld en andere problemen, die ze uit de beleidsstukken van het stadsdeel halen. Om te beginnen vragen ze anderhalf tot twee ton.’ Een afwijzing wordt moeilijk geaccepteerd. Om die reden bedreigde de voorzitter van de stichting Opo-oso Opo Sranan(tongo) onlangs tijdens een hoorzitting de eveneens uit Suriname afkomstige stadsdeelsecretaris in zijn eigen taal.
Mantel der liefde
De PvdA weigerde het VVD-voorstel te steunen om de contacten te verbreken met de stichting die de Surinaamse taal wil verheffen. De stichting mocht niet de dupe worden van het gedrag van de voorzitter, luidde het verweer. De PvdA wil de achterban niet voor het hoofd stoten. Missers worden met de mantel der liefde bedekt. Zo reed Ama Carr, een jong, toen nog kandidaat-raadslid van Ghanese afkomst zonder rijbewijs en gaf zij de politie een valse naam op. ‘Dat moet kunnen. Dit is de Bijlmer’, zegt de afdelingsvoorzitter van de PvdA.
De banden tussen het bestuur van Zuidoost en de stichtingen zijn nauw. De Volkskrant vraagt aan het stadsdeel welk subsidiebedrag de stichting PEWA (Participatie, Educatie en Werk Amsterdam) ontvangt. Binnen een uur belt PEWA-directeur Roy Hofwijks naar de redactie. Vragen over zijn stichting kunnen beter aan hem worden gesteld.
De voorlichter van het stadsdeel veronderstelt dat Elvira Sweet, de stadsdeelvoorzitter, met Hofwijks heeft gebeld. Zij is de enige met wie hij de vraag heeft besproken. De voorlichter legt het positief uit: ‘Ons bestuur zit dicht op de samenleving.’
Als de voorlichter de krant laat weten dat het stadsdeel geen financiële relatie heeft met PEWA, zegt Roy Hofwijks tegen de verslaggever: ‘Je hebt toch net gehoord dat ik geen cent subsidie krijg.’
Hoe weet u dat het stadsdeel zojuist de vragen heeft beantwoord?
‘Ze kunnen niets anders zeggen.’
Heeft u vorig jaar of dat jaar ervoor subsidie aangevraagd?
‘Dat weet ik niet.’
U hebt wel subsidie gekregen.
‘Laat me met rust. Klootzak.’
Hofwijks gooit de hoorn op de haak. Dat was in mei van dit jaar. In augustus speelt Hofwijks de hoofdrol in een rel over een zomerkamp in Tunesië voor 80 jongeren van 17 tot 27 jaar. Hoewel PEWA amper deskundigheid op dat gebied bezit, is er van het stadsdeel een subsidie van 28 duizend euro verstrekt.
Een naar Tunesië afgereisde verslaggever van het dagblad Het Parool constateerde dat de doelstelling van het zomerkamp niet werd gehaald. De jongeren hingen rond bij het zwembad van het all inclusive resort en in de disco. Voor excursies was nauwelijks belangstelling. Als ‘deskundige begeleiders’ had Hofwijks niet alleen zijn dochter meegenomen, maar ook twee PvdA-raadsleden (Ana Alcantara en Randy Stena), die bij PEWA in dienst zijn.
Hofwijks is een prominent lid van de afdeling Amsterdam-Zuidoost van de PvdA. Op 13 april 2005 werd hij geïnstalleerd in de kandidaatstellingscommissie voor de deelraadsverkiezingen. Twee dagen later vroeg hij het stadsdeel een subsidie van zestigduizend euro voor de huur en de inrichting van een nieuw kantoor voor PEWA.
Op 12 april 2005, een dag voor zijn benoeming in de commissie, had het stadsdeelbestuur besloten Hofwijks, die een spoor van mislukte bedrijven en daarmee verloren gegane subsidiegelden nalaat, een ‘eenmalige waarderingsubsidie’ van ruim 27 duizend euro te geven. Waarderingssubsidies zijn normaliter niet groter dan vijfduizend euro.
Na vragen van de Volkskrant over de waarderingssubsidie, zegt het stadsdeel, dat eerder had verklaard dat er geen financiële relatie met PEWA bestaat: ‘Oeps, foutje in de formulering. Daar had exploitatiesubsidie moeten staan.’ Dit jaar blijkt PEWA ook bijna 32 duizend euro te hebben gekregen voor het aannemen van vier langdurig werklozen.
Nog twee leden van de PvdA-kandidaatstellingscommissie hebben zich gemeld voor subsidies van het stadsdeel; commissievoorzitter Helen Burleson-Esajas, namens de stichting Beheer Het Groeiend Monument en commissiesecretaris Nick Bolte, tevens voorzitter van de afdeling PvdA-Zuidoost, die zich ‘ambtelijk secretaris’ van de stichting Verzeker je Toekomst noemt, terwijl hij daar niet in dienst is.
Burleson, Bolte en Hofwijks, die de meerderheid hadden in de selectiecommissie, moesten ervoor zorgen dat Elvira Sweet lijsttrekker voor de gemeenteraadsverkiezingen werd, zeggen kritische PvdA-leden. In kleine kring was bekend dat Sweet in haar eerste bestuursperiode als stadsdeelvoorzitter tweemaal was veroordeeld voor rijden onder invloed. Op grond van de door de PvdA-leden bepaalde selectieprocedure zou ze met dit strafblad niet op de kandidatenlijst kunnen komen.
Onder de pet
De veroordelingen van Sweet werden onder de pet gehouden, maar werden dit jaar alsnog bekend toen Sweet voor de tweede keer stadsdeelvoorzitter was geworden. Nick Bolte verdedigde Sweet: ‘Elvira had privé een borrel gedronken.’ In de PvdA wordt gezegd dat Burleson, Bolte en Hofwijks een persoonlijk belang hadden bij de herverkiezing van Sweet: hun subsidies moesten worden veilig gesteld.
Jaarlijks vloeit meer dan honderdduizend euro naar de stichting Beheer Het Groeiend Monument van Helen Burleson-Esajas en de stichting Verzeker je Toekomst, waarvoor Nick Bolte werkt. Stichting Beheer Het Groeiend Monument organiseert jaarlijkse de herdenking van de Bijlmerramp en int voor die slecht bezochte bijeenkomst zo’n 37 duizend euro. Het stadsdeel betaalt de stichting Verzeker je Toekomst voor naschoolse activiteiten ruim 82 duizend euro. Bolte vraagt de subsidies aan, hoewel hij volgens de Kamer van Koophandel niet bevoegd is namens de stichting op te treden.
Vele jaren ontving Verzeker je Toekomst subsidie op basis van een globale kostenopgave. In mei maakte het stadsdeelbestuur bekend dat de stichting het grootste deel van subsidie (78.581 euro) over 2005 moet terugbetalen. De stichting had geen accountantsverklaringen overlegd en het was niet duidelijk waaraan het geld was besteed.
Bolte verweert zich met het argument dat in eerdere jaren nooit om specifieke gegevens was gevraagd. Bovendien zou zijn afgesproken dat er geen verantwoording hoefde te worden afgelegd. Het stadsdeel zegt dat Bolte de afspraak niet op papier heeft. Bolte wil niet meer met ambtenaren praten, maar alleen overleg voeren ‘op bestuurlijk niveau’.
Kantoorkosten: 33 duizend euro, excl. telefoon
De stichting Beheer Het Groeiend Monument legt volgens de openbare documenten ook nauwelijks verantwoording af voor de tienduizenden euro’s die jaarlijks worden geïncasseerd. De stichting verzorgt de gedenkplaats van de Bijlmerramp. Bij de Boom die alles zag worden de slachtoffers herdacht van het ongeluk, waarbij in 1992 43 mensen om het leven kwamen toen een Boeing van El Al neerstortte. De stichting ontvangt alleen al dertigduizend euro voor het onderhoud van het monument. In 1999 werd hiervoor een overeenkomst gesloten.
Sinds die tijd halen elke woensdag zes, door de stichting Workforce gecontracteerde drugsverslaafden de voetpaden vrij van gras, mos, bladeren en zwerfafval. Voor de werkzaamheden ontvangt Workforce ongeveer vijfduizend euro. De dagloners worden beloond met 12,50 euro en een warme maaltijd. Voorts snoeit een particulier hoveniersbedrijf tegen betaling de beplanting, maar maait de plantsoenendienst van het stadsdeel onbetaald het gras.
De kosten van het onderhoud bedragen geen dertigduizend euro per jaar, maar maximaal twaalfduizend euro. Het stadsdeel vindt dat geen probleem: ‘Wat de stichting bespaart, kan voor andere activiteiten worden gebruikt.’
De stichting krijgt zevenduizend euro voor de herdenking van de Bijlmerramp. Daarnaast is er inmiddels zestigduizend euro beschikbaar voor de inrichting van een museum over de ramp. Volgens de begroting van het stadsdeel is al 45 duizend euro overgemaakt. Zuidoost zegt echter dat dit een fout is: het geld is gereserveerd.
Volgens de openbare stukken vroeg de stichting Beheer Het Groeiend Monument in 2002 achttienduizend euro voor de tienjarige herdenking van de Bijlmerramp. Het stadsdeel verstrekte 41.500 euro. Hiervan werd 40.500 euro verantwoord, onder meer met 33 duizend euro ‘kantoorkosten’, ‘exclusief telefoon, kopieën en portikosten.’ De stichting hoefde geen accountantsverklaring te overleggen, hoewel dat verplicht is bij bedragen boven de 25 duizend euro. Penningmeester Guntenaar zegt alle posten te kunnen verklaren en elk bonnetje te kunnen overleggen.
De reactie van het stadsdeel is kort: ‘De stichting voldoet aan de eisen die in de overeenkomst zijn gesteld. Als de stichting geld overhoudt, kan dat worden gereserveerd voor grotere onderhoudswerkzaamheden.’
De omvangrijke Surinaamse achterban van de PvdA heeft het stadsdeel in zijn greep, zeggen PvdA-leden in Zuidoost. Zo kan ook de organisatie van het jaarlijkse Kwakoe-zomerfestival ongestoord werken. Officieel ontvangt de organisatie geen subsidie, omdat er winst wordt gemaakt. Toch huurt het stadsdeel de grootste tent op het festivalterrein voor ongeveer dertigduizend euro. Voorts steekt ook de stadsdeelraad veertigduizend euro in Kwakoe, voor promotiedoeleinden. De festivalorganisatie is aan het stadsdeel geld verschuldigd voor het gebruik van de openbare ruimte en voor de schoonmaakkosten van het terrein. Dat gaat jaarlijks om vele tienduizenden euro’s, maar sinds 1998 wordt aan die verplichting niet of slechts mondjesmaat voldaan.
Het stadsdeel en Kwakoe zijn overeengekomen de schuld in termijnen af te lossen. In 2002 zijn de schulden van de voorafgaande jaren kwijtgescholden, maar volgens het stadsdeel worden de nieuwe afspraken niet nagekomen. Tot sancties heeft dat overigens niet geleid. ‘Het stadsdeel hecht grote betekenis aan het festival.’
<Kader>
Zuidoost is een van de zestien stadsdelen van Amsterdam en heeft ruim tachtigduizend inwoners. De vanwege drugs en criminaliteit beruchte, maar inmiddels grondig vernieuwde Bijlmer valt onder het bestuur van Zuidoost. Het stadsdeel verstrekt jaarlijks ongeveer twintig miljoen euro aan subsidies. Dat geld stroomt naar tientallen stichtingen die zich zeggen in te zetten voor het welzijn van bewoners van Zuidoost. Het gaat om ruim 11 procent van de begroting van 180 miljoen.
Stadsdeelvoorzitter Elvira Sweet wil niet reageren op de beschuldigingen over het onterecht toekennen van subsidies. Frotina Zuidema, hoofd communicatie van het stadsdeel Amsterdam-Zuidoost, stelt in een brief dat de strekking van het verhaal niet klopt.
Bovendien geldt, schrijft ze, binnen de gemeente Amsterdam een integriteitscode voor raadsleden. ‘Op geen enkele wijze is aangetoond dat het bestuur van stadsdeel Amsterdam-Zuidoost inbreuk heeft gemaakt op deze integriteitscode.’
Toelichting
’Dit is de Bijlmer’
In Amsterdam Zuidoost gelden andere normen en waarden dan in de rest van Nederland. Verhalen over machtsmisbruik en gerommel met subsidies doen al jaren de ronde. Iedereen geloofde het, maar niemand kon het bewijzen. Totdat Volkskrant-verslaggever Weert Schenk zich op de zaak stortte.
Door Weert Schenk
PvdA-voorzitter Michiel van Hulten gooit op vrijdag 13 oktober 2006 zijn volle gewicht in de strijd. Meerdere keren belt hij met de hoofdredactie van de Volkskrant om te verhinderen dat de krant de volgende dag een artikel onder de kop ´Vestzak, Broekzak´ publiceert over belangenverstrengeling en vriendjespolitiek in het Amsterdamse stadsdeel Zuidoost.
Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat politici subsidies verstrekken aan stichtingen waarin ze zelf belangen hebben. Het stadsdeel controleert amper wat er met de subsidies gebeurt.
Van Hulten is gealarmeerd door het stadsdeelbestuur, waarin de PvdA een absolute meerderheid heeft. Volgens hem barst het artikel van de fouten. Vlak voor sluitingstijd oefent hij zware druk uit op de hoofdredactie.
Het stadsdeel, dat het artikel op donderdag kreeg toegestuurd om eventuele feitelijke onjuistheden te kunnen corrigeren, wil zelf niet inhoudelijk reageren op de bevindingen van de Volkskrant. ´De strekking van het verhaal is een aaneenschakeling van onjuistheden en verdachtmakingen´, schrijft Frotina Zuidema, hoofd communicatie, in een brief.
Volgens Zuidema is de voorgenomen publicatie discriminerend. En: ´U speelt in op onderbuikgevoelens door te suggereren dat met name PvdA’ers met een Surinaamse achtergrond een integriteitsprobleem hebben.’
Het verwijt komt voor niet als een verrassing. Ik was al gewaarschuwd: ‘wie kritiek levert op het bestuur in Zuidoost, wordt beschuldigd van discriminatie’. De meeste politici in het stadsdeel hebben een donkere huidskleur.
Geplunderde rekening
Het verhaal over onregelmatigheden in Zuidoost begint voor in oktober 2005. Een relatie meldt gerommel bij de stichting Samenlevingsopbouw Amsterdam Zuidoost (SSAZ). De SSAZ is een nieuwe organisatie met onervaren bestuurders en vage plannen. Het stadsdeel heeft negen ton subsidie toegekend en maakt dat in porties over. Hoewel de stichtingbestuurders vanaf het begin onderling ruzie maken en er niets van de grond komt, ontbreekt elk toezicht op de besteding van het geld.
Als het bestuur na twee maanden uit elkaar valt, staat er 250.duizend euro op de rekening. Een maand later wordt bij toeval ontdekt dat de 41-jarige secretaris-penningmeester, die geen Nederlands spreekt, bezig is de rekening te plunderen.
Enkele weken later, als ik gedurende anderhalve maand bijna dagelijks in Zuidoost rondloop voor een serie over de politie, hoor ik meer over machtsmisbruik in het ambtelijke apparaat, bestuurders die zichzelf vergunningen geven en politici die illegale cafés exploiteren.
Bewijzen zijn er veelal niet, maar iedereen gelooft de beweringen: ‘dit is de Bijlmer’. Het gebied wordt een ‘bananenrepubliek’ genoemd, waar al jaren een andere cultuur heerst en andere normen en waarden gelden.
Voorzitter Nick Bolte van de PvdA-afdeling Zuidoost geeft in april 2006 ook aan dat in het stadsdeel andere wetten gelden. Kort voor de gemeenteraadsverkiezingen blijkt het 24-jarige kandidaat-raadslid Ama Carr zonder rijbewijs en onverzekerd in een auto te hebben gereden. Carr heeft de agenten een valse naam, een vals adres en een valse geboortedatum opgegeven.
PvdA-voorzitter Bolte vergoelijkt het gedrag van Carr. ‘Dit is de Bijlmer’, zegt hij, ‘jonge mensen doen dat.’ Hij neemt geen maatregelen tegen het raadslid.
Bang voor represailles
Het incident met Ama Carr, waarover de Volkskrant bericht, is voor een inwoner van Zuidoost aanleiding contact met mij op te nemen. De onbekende persoon zegt het geknoei van politici zat te zijn. Volgens de bron is er een verband tussen leden van de kandidaatstellingscommissie van de PvdA en de subsidies voor stichtingen waarin deze leden zitting hebben. Ze hebben een persoonlijk belang bij de samenstelling van de kandidatenlijst, zegt de bron.
Ook raadsleden hebben bestuurlijke functies in organisaties die subsidies ontvangen. Deze raadsleden zijn voor de PvdA van groot belang, omdat ze een grote achterban hebben, aldus de bron. Er zijn documenten die dit alles staven. Dat zou voor het eerst zijn.
De bron eist anonimiteit. Ontmoetingen moeten buiten het stadsdeel plaats vinden. Later willen de meeste andere bronnen ook elders in Amsterdam afspreken. ‘Zuidoost is een dorp’, zeggen ze, ‘het valt op als ze je hier met een vreemde zien.’De bronnen zijn bang voor represailles als hun contact met een journalist bekend wordt. Zelfs mensen die niet meer in het stadsdeel wonen of werken vrezen de gevolgen. Ze zijn onder meer bevreesd voor de in het stadsdeel sterk aanwezige drugswereld, waarmee sommige politici zich zouden hebben ingelaten. Ook wordt gesproken over een ‘Surinaamse maffia’.Die relatie tussen politiek en misdaad is nooit aangetoond.
Toch word ik na publicatie van het artikel ‘Vestzak, Broekzak’ door de politie gewaarschuwd voorzichtig te zijn, omdat mensen die hun inkomsten uit subsidies verliezen tot veel in staat zijn. Openbare bijeenkomsten in het stadsdeel mijden, luidt het advies. Ook wordt aangeraden specifieke documenten op een geheime plek te bewaren.
Apart netwerkje
Het gesprek met de eerste bron betekent de start van een langdurig en intensief onderzoek. De interne documenten vormen een goede basis voor een onderzoek naar belangenverstrengeling en misbruik van subsidiegelden in bestuurlijk Zuidoost. De bron blijkt over een eigen geheime bron te beschikken, aan wie aanvullende, vaak vertrouwelijke informatie en ambtelijke documentatie kan worden gevraagd.
Ik bemoei me niet met die relatie. Wel bouw ik een apart netwerkje op van betrouwbare mensen, bij wie informatie kan worden geverifieerd. Ook helpen zij bij het op juiste wijze interpreteren van de gegevens. In het onderzoek worden bestanden van de Kamer van Koophandel geraadpleegd voor namen van bestuurders van stichtingen. Ook verzamel ik jaarverslagen en accountantsverslagen. Ik stuur het stadsdeel lange lijsten met vragen. Ambtenaren hebben veel tijd nodig om die te beantwoorden. Niet alle antwoorden blijken volledig. Met behulp van bronnen spit de verslaggever begrotingen uit. Het komt neer op klassiek speurderswerk.
De verhouding met de afdeling voorlichting van het stadsdeel, waaraan veel wederhoor wordt gevraagd, is in eerste instantie goed. Dat verandert als de Volkskrant meldt dat stadsdeelvoorzitter Elvira Sweet heeft verzwegen dat ze in haar eerste bestuursperiode tweemaal is veroordeeld voor het rijden onder invloed. Met dit strafblad had ze volgens de regels van de PvdA-Zuidoost niet voor de tweede keer gekozen mogen worden tot lijsttrekker.
De medewerking van het stadsdeel wordt stugger. Later moet ik zelfs bij eenvoudige vragen mondeling wijzen op de Wet Openbaarheid van Bestuur. Voor het verkrijgen van de complete lijst van organisaties die van het stadsdeel subsidie ontvangen, moet de hoofdredactie officieel een WOB-verzoek doen
Liefdesavontuur
Na de eerste maand van verzamelen van informatie voel ik me genoodzaakt het onderzoek te begrenzen. Het is onmogelijk alle beweringen na te trekken. Ook wil ik geen tijd steken in relatief kleine malversaties. Ik besluit me te richten op het volledig uitpluizen van een beperkt aantal stichtingen. Als dat lukt, dan wordt voldoende aangetoond dat de bestuurscultuur in Zuidoost niet deugt.
Daarnaast concentreer ik me op een geheim besluit van het stadsdeel om een mislukt liefdesavontuur van een voormalig bestuurder af te kopen. Het blauwtje dat de bestuurder bij een ambtenaar loopt, kost de overheid zeker 360.duizend euro.
Het Bureau Integriteit van de gemeente Amsterdam deed in 2002 onderzoek naar de geheime overeenkomst, maar kon geen getuigen vinden. Tegenover mij bevestigen de vier meest bij de regeling betrokken ambtenaren anoniem het geheime besluit van het stadsdeel. Het contract kan echter niet worden ingezien. Omdat tegenover de anonieme bronnen de keiharde ontkenning staat van het stadsdeel, besluit de hoofdredactie af te zien van publicatie. Dat bezwaar geldt niet voor het artikel ‘Vestzak, Broekzak’, dat volledig onderbouwd wordt met documenten.
Het onderzoek naar malversaties in Zuidoost neemt in totaal acht maanden in beslag. Ik werk er soms weken niet aan, maar ben er in mijn hoofd veel mee bezig. Ik schat honderden uren daadwerkelijk aan het onderzoek te hebben besteed. Naar verhouding gaat veel tijd zitten in contacten met de bronnen. Die gesprekken vinden veelal ‘s avonds en in het weekeinde plaats, omdat de bronnen niet op hun werk kunnen worden gestoord.
De les is dat een dergelijk onderzoek beter samen met een collega kan worden gedaan. Met een collega kan de voortgang van het onderzoek worden besproken en het is ook fijn om taken te verdelen. Een alleen opererende verslaggever kan mogelijk sneller een vertrouwensband met bronnen opbouwen, maar is kwetsbaarder.
Onderzoek rekenkamer
Na de publicatie van het verhaal ´Vestzak, Broekzak´ geeft burgemeester Job Cohen van Amsterdam de Amsterdamse Rekenkamer en het gemeentelijk Bureau Integriteit opdracht onderzoek te doen naar het verstrekken van subsidies en de rol van personen en politieke partijen daarbij. De Rekenkamer wil ook mij horen. Ik weiger: volgens mij is een getuigenis onverenigbaar is met mijn taak als verslaggever.
De PvdA vraagt oud-minister Van Thijn de gang van zaken bij de lokale afdeling te onderzoeken. Van Thijn onthoudt zich van een oordeel over mogelijke onoorbare praktijken door PvdA’ers.
Nick Bolte, afdelings-voorzitter van de PvdA en medewerker van een van de stichtingen, dient bij de Raad van Journalistiek een klacht in. Volgens de uitspraak in april 2007 heeft de Raad niet kunnen vaststellen dat het artikel ‘Vestzak Broekzak’ feitelijke onjuistheden bevat: ‘Het artikel wordt gestaafd door officiële documenten en deugdelijk onderzoek’. Wel heeft de verslaggever, gezien de ernst van de beschuldigingen, volgens de Raad onvoldoende wederhoor gepleegd. Wederhoor is geboden, ook al gaat het om feitelijke constateringen, afkomstig uit officiële documenten, oordeelt de Raad. Met deze uitspraak op zak overweegt Bolte een gang naar de burgerrechter. Om hierop voorbereid te zijn, liet de verslaggever het artikel vooraf lezen aan een advocaat.
Na de publicatie van ´Vestzak Broekzak´ laat PvdA-voorzitter Van Hulten niets meer van zich horen. Het landelijk PvdA-bestuur geeft als commentaar op het artikel geen enkele aanwijzing te hebben dat de beschuldigingen kloppen, maar neemt ze ‘uitermate serieus’. De PvdA-top vraagt om een onafhankelijk onderzoek.
Op 28 juni presenteert de Rekenkamer Amsterdam op 28 juni 2007 het rapport ‘Subsidieverstrekking Zuidoost.’ Het hoofdrapport eindigt aldus:
‘Het dagelijks bestuur van het stadsdeel trekt de conclusie dat een feitelijke grondslag voor het artikel in de Volkskrant heeft ontbroken. Naar de opvatting van de rekenkamer heeft het dagelijks bestuur het voorkomen van belangenverstrengeling tussen politici van het stadsdeel en de elf in de Volkskrant genoemde instellingen onjuist uitgelegd. Dit onderzoek naar de persoonlijke betrokkenheid van raadsleden maakt zonder meer duidelijk dat er zeven raadsleden zijn waarbij (schijn van) belangenverstrengeling is geconstateerd met vijf van de elf in de Volkskrant genoemde instellingen.’
