In Beperkt Houdbaar laat Sunny Bergman zich, net als in haar vorige films, inspireren door haar persoonlijke leven. Op 34-jarige leeftijd is Sunny bang om binnenkort niet meer aantrekkelijk te zijn, terwijl ze tegelijkertijd boos is dat vrouwen voortdurend op hun uiterlijk beoordeeld worden.
VPRO Holland Doc, 8 maart 2006
Door Sunny Bergman
Deze innerlijke tegenstrijdigheid is de drijfveer voor een filmische zoektocht door een wereld waar vrouwen na hun 35ste niet langer houdbaar zijn. De cosmetische industrie vaart er wel bij en laat niet na Bergman en andere vrouwen te wijzen op hun tekortkomingen. Van kraaienpootjes tot schaamlippen, van hangborsten tot ‘zadeltassen’. Overal laat Bergman zich aan een kritische blik onderwerpen door plastische chirurgen, die graag het mes in haar zouden willen zetten. Ook gaat ze verhaal halen bij glossy’s als de Cosmopolitan. Waarom schenken ze zoveel aandacht aan het uiterlijk, terwijl ze ook prediken dat vrouwen zelfstandig en vrijgevochten moeten zijn? Of is dat geen tegenstelling?
Een feministische film over het vrouwelijk schoonheidsideaal die Sunny’s moeder dertig jaar eerder maakte, laat zien hoezeer uiterlijke normen opgeschoven zijn. Zijn straks rimpels voor vrouwen net zo onacceptabel als een scheef gebit of harige oksels nu al zijn? Bergman gaat te rade bij Harvard professor Nancy Etcoff, die een wereldwijd onderzoek heeft gedaan naar de relatie die vrouwen hebben met hun eigen uiterlijk. Wat blijkt: vrouwen zijn nu veel ongelukkiger met hun uiterlijk dan vroeger, terwijl men feitelijk, door verhoogde aandacht en hulpmiddelen, mooier is geworden.
De film laat zien dat vrouwen zichzelf niet meer normaal vinden, omdat vrouwbeelden gephotoshopt en gelift zijn. Rimpels, tailles, borsten, alles kan op foto’s opgepoetst worden, zodat vrouwen uiteindelijk proberen hun lichaam te vormen naar een onbereikbaar beeld. De foto wordt reëler dan de werkelijkheid.
Sunny Bergman maakt dit proces inzichtelijk bij een vaginakliniek in Los Angeles. Vrouwen en minderjarige meisjes laten daar hun schaamlippen verwijderen om meer te lijken op Playboyfoto’s, waarbij schaamlippen bijna helemaal weggepoetst zijn. Als dokter Matlock vervolgens de regisseuse zelf onder handen neemt, wordt duidelijk hoe subtiel zijn strategie is.
Tegelijk met de film Beperkt Houdbaar lanceert de VPRO een gelijknamige website: een platform voor persoonlijke en artistieke verhalen van vrouwen over de relatie tot hun uiterlijk. Bezoeksters kunnen een psychologische zelfbeeld test doen ontwikkeld door Liesbeth Woertman van de Universiteit van Utrecht, en kunnen een volledig geautomatiseerde juridische aanklacht indienen tegen de schoonheidsindustrie die profiteert van de onzekerheden van niet alleen vrouwen. Het schadeletsel advocaten kantoor SAP zal deze zaak in behandeling nemen.
De documentaire Beperkt Houdbaar is een coproductie van Viewpoint Productions en de VPRO en kwam tot stand met steun van het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties. Te zien op www.beperkthoudbaar.info
Toelichting
Rimpels? Eigen schuld!
Een miljardenindustrie drijft op de onzekerheden van vrouwen. Anorexia, angst voor de ouderdom, seksuele onvrede, minderwaardigheidsgevoelens en uiterlijke obsessies zijn het gevolg. Is het werkelijk zo dat we slachtoffer zijn van een grote samenzwering van de schoonheidsindustrie? Of spelen we zelf een rol in het geheel? Sunny Bergman (34), zelf niet ongevoelig voor de angst om af te takelen en als vrouw niet meer aantrekkelijk gevonden te worden, stortte zich met huid en haar in de wereld van de nep die norm geworden is. Haar documentaire is een krachtige analyse van de huidige tijdgeest, waarbij de economie steeds meer bezit neemt van ons lichaam.
Door Sunny Bergman
Voor de film Beperkt Houdbaar heb ik mij laten inspireren door Naomi Wolfs krachtige boek The Beauty Myth (1992), waarin zij stelt dat vrouwen door de zoete leugen van de schoonheidsmythe nog steeds onderdrukt worden. Een miljardenindustrie drijft op de onzekerheden van vrouwen. Anorexia, angst voor de ouderdom, seksuele onvrede, minderwaardigheidsgevoelens en uiterlijke obsessies zijn het gevolg.
Volgens Naomi Wolf is de schoonheidsmythe in de plaats gekomen van de huisvrouwenmythe. Toen vrouwen zich onder het juk van religieuze, juridische en sociale discriminatie vandaan worstelden, werden er nieuwe vormen van uitsluiting en indoctrinatie, gericht op het uiterlijk van de vrouw, geïntroduceerd.
Nu, dertien jaar na publicatie van de The Beauty Myth, lijkt de schoonheidsmythe alleen maar sterker geworden. Plastische chirurgie is – hand in hand met de commerciële televisie – gemeengoed geworden. Uit recent onderzoek blijkt dat één op de vier vrouwen in Nederland een cosmetische ingreep wil. De meeste vrouwen vinden dat de druk om te voldoen aan het schoonheidsideaal de laatste jaren steeds groter is geworden. Vooral vrouwen tussen de 30 en 45 jaar zijn uitermate onzeker; slechts 9 procent van deze leeftijdscategorie is tevreden met haar uiterlijk (bron: Harvard University, 2005). Vrouwen voelen zich, meer dan mannen, voortdurend beoordeeld op hoe ze eruitzien en daarom bestaat de volledig geëmancipeerde vrouw nog niet. Want, we zijn misschien wel succesvol op professioneel gebied, uiterlijk gezien mogen we niet rustig ouder of dikker worden.
Maar wie doet ons dit aan? Is het werkelijk zo dat we slachtoffer zijn van een grote samenzwering van de schoonheidsindustrie? Of spelen we zelf een duidelijke rol in het geheel?
Het lijkt alsof er twee kampen zijn, de goede feministen, die zich niets van heersende schoonheidsnormen aantrekken, en de foute vrouwen, die zich laten beïnvloeden, of erger nog, onder het mes gaan. Maar leeft er niet binnen bijna elke vrouw zo’n tweedeling ?
Ikzelf herken beide kanten. Ik wil graag aantrekkelijk gevonden worden, gebruik mijn uiterlijk ook. Maar ik vind het tegelijkertijd vervelend als ik enkel als lustobject behandeld word. Ik voel me lekkerder en zelfverzekerder op mentaal gebied nu ik ouder word, maar tegelijkertijd ben ik boos dat als ik straks oud en gerimpeld ben, ik volgens de heersende normen niet meer aantrekkelijk ben.
Ik heb mij ten doel gesteld om met de film Beperkt Houdbaar deze innerlijke ambivalentie bloot te leggen, om zo door een eenvoudige tweedeling heen te prikken. De film heeft een persoonlijk karakter, zodat kijkers zich hopelijk makkelijker kunnen identificeren met de thematiek.
Jennifer Lopez-billen
Tijdens het maken van de film ging ik me steeds meer bezighouden met de invloed van het huidige vrouwbeeld op het zelfbeeld van de vrouw, omdat mijns inziens dit een interessante wisselwerking is. Ik wilde laten zien hoe de cosmetische industrie leeft van de onzekerheden van vrouwen door ze te voeden met gephotoshopte beelden. Het ideale beeld legt de lat steeds hoger: dunnere taille, dikkere tieten, gladdere huid, strakkere vulva, wilskrachtigere kin, langere benen, sportievere dijen, vollere lippen en Jennifer Lopez-billen. Zo wordt iedereen die hier niet aan meedoet, of het niet kan betalen, zonder het te willen lelijk. Vanwege het nieuwe maakbaarheidsideaal voel je je dus ook nog eens schuldig, want je bent nu zelf debet aan het feit dat je aftakelt.
Tijdens het researchen ontdekte ik dat de meeste vrouwen gebruik maken van plastische chirurgie omdat ze ‘normaal willen zijn’, niet omdat ze per se heel mooi willen zijn. Ze vinden zichzelf niet normaal omdat ze het gephotoshopte ideaal normaal zijn gaan vinden. De beelden worden voor deze vrouwen dus echter dan de realiteit.
Ik heb gebruik gemaakt van een onderzoek van Harvard University naar het zelfbeeld van de vrouw en de invloed van vrouwbeelden daarop, en ik heb professor Nancy Etcoff geinterviewd, die dat onderzoek uitvoert. Ik heb het onderzoek van Paula Begoun naar de werking van cosmetische middelen gebruikt in mijn strijd tegen anti-rimpelcrèmes. Ik heb voor de research cosmetische beurzen bezocht, veel academische onderzoeken gelezen, ik heb een buikdansles gevolgd, ik heb tientallen vrouwenbladen gelezen en hoofdredactrices geïnterviewd, ik heb samengewerkt met verschillende academici zoals klinisch psychologe Liesbeth Woertman, ik ben naar botoxfeesten gegaan, ik heb veel klinieken voor plastische chirurgie bezocht om daar vrouwen te interviewen in de wachtkamers, ook in Los Angeles.
En ik heb mijzelf aan de vernederende blik van cosmetische chirurgen onderworpen. De kraklijnen in mijn voorhoofd konden wel een botoxspuit gebruiken. Mijn dijen, mijn buik, mijn billen, niks voldeed aan de norm. Toen ze mijn vagina bekeken bleek ik een ‘kandidaat’ te zijn voor een schaamlipverkleinende operatie. Volgens de chirurgen willen vrouwen de playboylook; een prepuberale nette spleet, zonder rommelige lippen en haar. En als je geen playboylook hebt dan ben je ‘an absolute canditate’. Zo wordt het een medisch probleem als je niet lijkt op de gephotoshopte werkelijkheid.
Door te laten zien op welke manier de chirurgen mij benaderden, wilde ik inzichtelijk maken hoe vrouwen geindoctrineerd worden door dokters die hen enkel als geldboom zien.
Tijdens de research heb ik gepraat met meisjes tussen de zestien en twintig jaar. Ik was gechoqueerd door hun complete devotie aan de schoonheidsmythe, er was geen greintje relativering meer te bekennen. Het besef dat de generatie na mij zal opgroeien in een wereld waarin het imperfecte lichaam een medische conditie wordt, maakte mij extra gemotiveerd het thema van de schoonheidsmythe via een krachtige en onderzoekende documentaire aan te kaarten. Als ik ooit nog een dochter krijg, gaan onze ruzies wellicht over waarom ze geen borstvergroting voor haar verjaardag mag hebben.
Het was soms moeilijk om vrouwen te vinden die openhartig over botoxgebruik of vaginalifts wilden praten, en als ze het wel wilden dan werden ze gesponsord door een cosmetisch arts. Ik heb dit opgelost door hier eerlijk over te zijn: het meisje dat in mijn film vertelt over haar vaginalift zegt dat ze met mij praat omdat ze een korting krijgt van 2.000 euro als dit doet. Ik vond dit op zichzelf ook weer een interessant journalistiek gegeven: dat bijna alle persoonlijke verhalen over plastische chirurgie in de media gesponsord en dus niet onafhankelijk zijn.
Niet serieus
Ik heb mijn eerste voorstel voor dit project zo’n acht jaar geleden geschreven. Ik kreeg het idee echter moeilijk verkocht bij de veelal mannelijke eindredacteuren van de VPRO en de NPS. Een van de standaardreacties was dat ik te onzeker was, en dat daar vooralsnog helemaal geen reden voor is. Ik zou me toch helemaal niks moeten aantrekken van de oppervlakkige manier waarop vrouwen verbeeld worden. Misschien over tien jaar, als ik echt veel rimpels zou hebben, dan zou mijn fascinatie voor het onderwerp geloofwaardiger zijn. Veel mannen namen het onderwerp helemaal niet serieus, ze vonden het een ‘vrouwenblad-koffietafel’ onderwerp.
Uiteindelijk heb ik door het schrijven van een filmplan, waarin ik veel academici en intellectuelen citeer, de verschillende eindredacteuren kunnen overtuigen van de diepgang van het thema. Toen ik eenmaal een positief besluit kreeg, heeft het researchen, het schrijven van een goed scenario, het filmen en monteren heeft mij ongeveer een jaar gekost.
Tijdens een masterclass van het Stimuleringsfonds heb ik ook nog het idee voor de site www.beperkthoudbaar.info ontwikkeld, waarbij we de thematiek van de film online een tweede leven konden geven. We hebben hier een plek gecreëerd voor discussie en reflectie, voor user generated content, voor het vergaren van nieuwe wetenschappelijke data (al meer dan 20.000 mensen hebben de psychologische test gedaan die is ontwikkeld door dr. Liesbeth Woertman, Universiteit Utrecht) en voor het voeren van actie tegen de schoonheidsindustrie. Samen met letselschadeadvocaat Martin de Witte kunnen mensen op de site een aanklacht indienen tegen een cosmetisch bedrijf vanwege het toebrengen van psychische schade in de vorm een negatief lichaamsbeeld. Met het ontwikkelen van deze site ben ik vervolgens ook nog drie maanden bezig geweest.
Overdonderend
De gevolgen van de film en de site zijn overdonderend. Ik ben twee maanden bezig geweest enkel en alleen met het verwerken van alle reacties, de interviewaanvragen, lezingen en filmvertoningen. Ik kreeg duizenden enthousiaste en bemoedigende mails, in de geschreven pers ontstond een levendige discussie over het onderwerp, er werd gepraat over een derde feministische golf, maar er verschenen ook hele nare columns en weblogs waarin ik slachtofferig, lelijk, dik en gefrustreerd werd genoemd. Geenstijl verklaarde de oorlog aan onze site, waardoor we tijdelijk uit de lucht waren. Ineens werd door actualiteitenrubrieken voortdurend om mijn mening gevraagd; over de gouden bikini van de ChristenUnie, de botoxactie van het blad Santé en de liposuctiedode.
Samen met andere feministen publiceerden we een manifest, Seks moet weer haute couture worden, dat door bijna 6.000 mensen op de Beperkt Houdbaar-site ondertekend is. Veel Kamerleden hebben ondertekend. Binnenkort gaan we een bijeenkomst met deze politici beleggen om te kijken wat voor beleidsmaatregelen er bedacht kunnen worden om te zorgen dat vrouwen een minder negatief lichaamsbeeld krijgen.
Zelf ben ik soms wel in de war over mijn taak. Als journalist of filmmaker word je doorgaans niet geacht met acties, beleidsmaatregelen of rechtzaken aan te komen. Maar ik denk dat je zo wel echt kan onderzoeken wat er leeft, door er helemaal in te duiken, door zelf ook invloed uit te oefenen. Ook vind ik het bevredigend om niet enkel te registreren, maar actief bij te dragen aan maatschappelijke veranderingen.
