De globalisering van de voetbalmarkt heeft nieuwe speelvelden gecreëerd voor mondiaal denkende onderwereldfiguren. Dat blijkt uit de volgende drie bijdragen over de witwaspraktijken van bekende Russische miljardairs en maffiose goksyndicaten die vanuit China opereren.
Deel I
*Voetbal International, 25 mei 2005*
Dubieuze machtsgreep in mondiaal voetbal
‘Hier wordt gewoon zwart geld van de Russische maffia witgewassen’
Nadat Roman Abramovitsj in 2003 Chelsea had overgenomen, heette dat de grootste revolutie in de geschiedenis van het Engelse voetbal. De Londense club is slechts het begin van een Russische olievlek die zich razendsnel over het mondiale voetbal verspreidt. Via ondoorzichtige offshore-maatschappijen stromen miljoenen euro’s de voetballerij binnen. (…) Wordt de voetbalwereld een speeltuin van voortvluchtige miljardairs die hun verborgen kapitaal terug in de economie pompen? (Dit is een ingekorte versie van het vele pagina’s tellende verhaal.)
Door Taco van den Velde
1. De Braziliaanse coup van een Iraniër
Een Iraanse zakenman, Kia Joorabchian, maakt in het najaar van 2004 bekend dat hij Corinthians uit São Paulo heeft gekocht. Een 33-jarige, volslagen onbekende Aziaat is van de ene op andere dag eigenaar van de op één na grootste voetbalclub in Brazilië. De firma van Koorabchian, Media, Sports and Investment (MSI), zal de club in tien jaar tijd voorzien van 28,2 miljoen euro, waarvan ruim 16 miljoen is bestemd om de schulden van de club af te lossen. (…) Wie is deze Iraniër die zomaar uit de lucht is komen vallen?
(…)
De eerste twijfels komen nadat Renato Duprat is aangesteld als bemiddelaar bij MSI. Duprat heeft een bedenkelijke reputatie in Brazilië, omdat hij door justitie wordt vervolgd. (…) De volgende vraagtekens ontstaan als het doopceel van Koorabchian wordt gelicht. Bij een bezoek aan de Bar Council, het Britse equivalent van de Kamer van Koophandel, blijkt dat hij op vier verschillende manieren is ingeschreven.
(…) Wie is Kia Joorabchian werkelijk? Hij blijkt na de val van de sjah van Perzië in 1979 op jonge leeftijd met zijn familie via Canada naar Groot-Brittannië te zijn gevlucht. Joorabchian krijgt les op een openbare kostschool, Shiplake College in Henley, en studeert scheikunde op het Queen Mary College, de Universiteit van Londen. (…)
In de Russische media duikt de naam Kia Joorabchian echter al op in 1998, als hij zich meldt als koper van de kwaliteitskrant Kommersant. Op dat moment heerst er de nodige scepsis, omdat bekend is dat de Russische financiële oligarchen Boris Berezovsky en diens partner Roman Abramovitsj de media in hun land in handen proberen te krijgen. (…) Uiteindelijk koopt Joorabchian (…) 85 procent van Kommersant, dat dan een marktwaarde heeft van twintig miljoen dollar.
(…)
Joorabchian ontslaat hoofdredacteur Ralf Shakirov en verkoopt de krant aan Berezovsky. Hoewel de Iraniër later spreekt van een gewone zakelijke deal, is het voor iedereen duidelijk dat hij als stroman van Berezovsky heeft gefungeerd.
Berezovsky valt daarna uit de gratie bij de opvolger van Jeltsin, Vladimir Poetin. Om te ontkomen aan vervolging wegens onder meer illegale wapenhandel aan Tjetsjeense rebellen, belastingontduiking en fraude, moet hij in 2001 vluchten naar Londen. (…)
Zowel Berezovsky als Abramovitsj heeft een woning gekocht in Belgravia, een peperdure wijk in hartje Londen. En ook Abramovitsj is inmiddels door het uitvoeren van miljarden onbelaste oliedollars naar belastingparadijzen in het buitenland een persoon met wie de Russische belastingdienst graag wil praten. In juli 2003 koopt de miljardair, die nooit eerder enige interesse voor voetbal heeft getoond, voor 180 miljoen euro het noodlijdende Chelsea op. (…)
2. Het justitieel onderzoek
MSI heeft in slechts enkele maanden tijd flink aandacht getrokken van zowel de Braziliaanse als de Argentijnse fiscus. Inmiddels heeft de Braziliaanse centrale bank en de eenheid voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad (GAECO), de hulp ingeroepen van collega’s uit Portugal, Engeland, Georgië en Rusland. Centraal staat de vraag: waar komen de miljoenen van MSI vandaan?
(…)
In het justitieel onderzoek komt bij de financiële transacties een wirwar van offshore-maatschappijen aan het licht: Just Sports, GGAW, MSI Limited, Devetia (alle geregistreerd op de Britse Maagdeneilanden) en Global Sports Agency Ltd. (Gibraltar). (…)
De Braziliaanse justitie onderzoekt vooral de banden tussen Joorabchian, MSI en Berezovsky. Vooral omdat de eerste miljoenen die Corinthians ontvangt, afkomstig blijken uit Georgië. (…)
De stap van MSI en Berezovsky naar Abramovitsj is vervolgens niet zo moeilijk. (…) Verder wordt gewezen op de betrokkenheid van de Argentijnse FIFA-agent Hidalgo als bemiddelaar bij de verkoop van Tevez. Hidalgo is ook (…) een goede vriend van Pini Zahavi. En Zahavi is weer de man die alle zaken doet voor Abramovitsj en Chelsea.
3. De Chelsea-connectie
Er zijn nog sterkere aanwijzingen dat Abramovitsj en zijn rechterhand Zahavi op de achtergrond aan alle touwtjes trekken. (…)
(Voetbal International wijst vervolgens met name op de rol van Global Soccer Agencies (geregistreerd in Gibraltar en met vestigingen in Israël). GSA is in Portugal actief op de voetbalmarkt, en een anonieme Portugese FIFA-agent vertelt: ‘De mensen die de zaken voor die firma doen zijn Jorge Mendes en Pini Zahavi.’ VI concludeert: ‘Zo is de link tussen MSI Brazilië met Chelsea en Abramovitsj plotseling zichtbaar.’)
4. Het nieuwe kartel: de transfers en de clubs
(…) Hoever strekken de activiteiten van GSA en MSI en al die andere firma’s? Wie de activiteiten van Abramovitsj en zijn duizendpoot Zahavi via de offshore-firma’s volgt, ziet al snel een patroon waarbij een vast aantal clubs is betrokken. Dat zijn in de eerste plaats Chelsea en Corinthians, maar ook UEFA Cup-winnaar CSKA Moskou waar het bedrijf Sibneft van Abramovitsj hoofdsponsor is. Verder is duidelijk dat ook FC Porto en Dinamo Moskou zeer actief deel uitmaken van het netwerk waarin spelers en soms ook geldbedragen naar elkaar toe worden geschoven. (…) Hoe dan ook is langzamerhand duidelijk dat het met deze transfers gemoeide geld van de vestzak in de broekzak verdwijnt.(…).
5. De Nederlandse connectie: PSV
PSV geeft de precieze details over de transfer van Alex niet prijs, maar het is een publiek geheim dat de club geen eurocent heeft meebetaald aan de acht miljoen euro die het Braziliaanse Santos ontving voor de verkoop van de verdediger. Toch speelde Alex dit en ook komend seizoen in Eindhoven. Het is echter wel een constructie waarbij Chelsea is betrokken, terwijl daarnaast de komst van Alex werd begeleid door de Braziliaanse FIFA-agent Giuliano Bertolucci. Deze wordt in de Braziliaanse pers omschreven als de adjudant van MSI (…)
Voor PSV biedt de samenwerking met het kartel ongetwijfeld grote voordelen. De komst van Alex is een voltreffer gebleken. (…) Het netwerk van clubs is echter wel alleen maar groeiende. De voetbalwereld wordt overspoeld met verhalen over overnames of bíjna-overnames.
(…)
6. De geldstromen
Wat is het doel van deze strategie? (…) Iemand die ooit actief deel uitmaakte van het netwerk als een van de uitvoerders op financieel gebied, is wel bereid antwoord te geven op een aantal vragen. Tenminste, op één bindende voorwaarde: ‘Je mag mijn naam niet noemen. Om de simpele reden dat ze me dan een bezoekje komen brengen.’
(…) ‘Natuurlijk gaat het niet om het voetbal. Dit is gewoon zakendoen en winst maken. Dit had ook in een andere bedrijfstak kunnen gebeuren.’ Volgens X is het heel simpel: ‘Ze willen de hele markt beheersen. Het verbaast me dat het nog niet echt is opgevallen, maar ik denk dat het komt doordat in het voetbal iedereen nog in de oude structuren denkt van één club en één competitie. Dit ontstijgt de oude grenzen, deze mensen denken niet in termen van clubs of competities. Ze zien één grote markt en zijn bezig de eerste multinational in het voetbal te vestigen. (…) Zodra je overal clubs hebt, kun je gaan schuiven. Niet alleen met spelers, maar ook met geld.’
(…)
X: ‘(….) Het echte geld zit voor makelaars en andere betrokkenen ook helemaal niet meer in de commissie. (…) Het grote geld zit in de portretrechten. (…) Die rechten hou je hun hele carrière en daar blijf je dus veertien à vijftien jaar op verdienen. Vooral omdat er constructies mogelijk zijn dat je er geen cent belasting over betaalt.’
(…) constructies met portretrechten, waarbij het geld via Nederland naar offshore-maatschappijen wordt geloodst. (…) Zo werkt het: stel dat Ronaldo tien miljoen euro bruto per jaar verdient. Dan delen ze dat bedrag op in zeventig procent portretrechten en dertig procent salaris. Over drie miljoen salaris betaalt hij belasting, maar die zeven miljoen portretrechten (…) wordt eerst twaalf uur geparkeerd in Hongarije, omdat er een belastingverdrag is tussen Spanje en Hongarije. Daarna wordt het naar Nederland geloodst, waar het nóg eens twaalf uur geparkeerd blijft. Ook dan hoeft er geen belasting te worden betaald, omdat er een verdrag tussen Hongarije en Nederland is. Vanuit Nederland wordt dan weer gesluisd naar de bv van de betreffende speler in een belastingparadijs. Die kan de zeven miljoen dan gewoon via een lening van de bv opnemen’(…)’
Het onderzoek (in Brazilië) naar de herkomst van de miljoenen die gebruikt zijn om Corinthians te versterken, heeft opgeleverd ‘dat er zeer sterke aanwijzingen bestaan dat het geld uit de drugshandel en illegale wapenhandel komt,’ zegt officier van justitie José Reinaldo Carneiro. (…) ‘Hier wordt gewoon zwart geld van de Russische maffia witgewassen.’ (…) Wanneer wordt Europa wakker?
KADER
De clubs die deel uitmaken van het kartel
Clubs die al in handen zijn van de nieuwe orde
Moskou – CSKA Moskou
Londen – Chelsea
São Paulo – Corinthians
Clubs die zijn benaderd voor overname
Lissabon – Benfica
Tel Aviv – Hapoel Tel Aviv
La Coruña – Deportivo
Compostela – Compostela
Warschau – Polonia Warschau
Belangrijke handelspartners
Eindhoven – PSV
Porto – FC Porto
Moskou – Dinamo Moskou
TOELICHTING
Negen maanden transatlantisch speurwerk naar het Russische witwascircuit
De ‘nieuwe voetbalorde’
Diepgravend sportjournalistiek onderzoek speelt zich grotendeels af wanneer je niet expliciet met research voor een verhaal bezig bent, zo blijkt uit het relaas van Taco van den Velde. Vrijelijk over de voetbalmarkt praten, dáár zitten vaak de belangrijkste aanknopingspunten verstopt.
Door Taco van den Velde
In september 2004 kreeg ik opnieuw berichten door dat er wat gaande was in het Braziliaanse voetbal. PSV probeerde de nieuwe Braziliaanse vedette Robinho in te lijven, maar ze waren niet de enige club. Ook het Portugese Benfica probeerde dat en het merkwaardige feit deed zich voor dat één tussenpersoon zowel voor PSV als voor Benfica handelde.
Het was net zo merkwaardig als de komst van de Braziliaanse verdediger Alex naar PSV, waar de Eindhovenaren ook nimmer een cent voor betaalden. Alex was namelijk eigendom van een investeringsmaatschappij die was gelieerd aan het Engelse Chelsea van de Russische miljardair Abramovich. Deze feiten vormden het startpunt van een onderzoek naar de nieuwe investeringsmaatschappijen die als paddestoelen uit de grond schoten en in rap tempo de rechten van clubs en spelers aan het opkopen waren. Waar kwamen die honderden miljoenen euro’s en dollars vandaan die plotseling werden gepompt in het voetbal? Wie waren de mensen achter de vage firma’s als Media, Sports & Investments (MSI), Global Soccer Agency, Global Soccer Investments Just Sports en GGAW, die de rechten van spelers kochten?
Het onderzoek begon vanzelfsprekend in het verre Brazilië, normaal gesproken een fysiek probleem vanwege de afstand, maar gelukkig vanwege mijn opgebouwde contacten een plezierige bijkomstigheid. Informeel kreeg ik allerlei informatie, maar bewijs dat dezelfde aan Abramovich gelieerde maatschappijen ook in Europa een machtsgreep deden kreeg ik pas, toen ik een bondgenoot vond in de justitie van Sao Paulo. Die was verwikkeld in een onderzoek naar de overname van traditieclub Corinthians door MSI, één van die vage firma’s die ook werd genoemd in verband met PSV en, blijkens het justitierapport, eveneens in relatie tot andere Europese topclubs.
MSI, met aan het hoofd een Iraniër zonder voetbalachtergrond, was opzichtig aan het smijten met miljoenen dollars om alle toptalenten van Zuid-Amerika aan zich te binden. Over de herkomst van de miljoenen dollars ontstonden al snel vragen waarop steevast geweigerd werd antwoord te geven. Omdat de man die alle aankopen voor MSI deed, ook een graag geziene gast was op het gezellige trainingscomplex van PSV in Eindhoven, de Herdgang, besloot ik me vast te bijten in het onderzoek.
Opkoopnetwerk
Het financiële spoor leidde via de offshore paradijzen als de Britse Maagdeneilanden en Gibraltar naar Georgië en de Russische oligarchen als Berezovsky en Abramovich. Zij waren inmiddels hun land ontvlucht maar wilden hun ‘belastingvrije’ en weggesluisde miljarden weer in omloop brengen. Uit maandenlang onderzoek bleek dat over de hele wereld topclubs met dit geld waren overgenomen, topspelers waren ingelijfd en dat er een mondiaal netwerk was ontstaan waar geld en spelers naar elkaar werden toegespeeld en stromannen de schijn moesten wegnemen dat er een monopolie dreigde te ontstaan.
Door gebruik te maken van de informatie van FIFA-makelaars (de mensen die clubs en spelers bij elkaar brengen), bevriende scouts van internationale topclubs, de officier van justitie en de speciale anti-misdaad éénheid te Sao Paulo, financiële experts en anonieme bronnen was het mogelijk het netwerk in kaart te brengen en de werkwijze te ontleden. En door het verkrijgen van uittreksels uit het register van het ‘Companies House’ te Londen, het (naar mij gelekte) verslag van het justitieel onderzoek naar de overname van het Braziliaanse Corinthians en (vertrouwelijke) internationale transfercertifaten was het uiteindelijk ook mogelijk om na negen maanden te komen tot een publicatie.
Dat was een uiterst moeizaam proces. Tussen kennis vergaren en publiceren kan een dikke scheidslijn lopen. Om zo’n netwerk te kunnen herkennen en aan te tonen is het noodzakelijk om alle bewegingen op de internationale markt te kunnen ‘monitoren’. Berichten over (mislukte) overnames, alle transfers, investeringsmaatschappijen met voetbalbelangen: ik heb alles in kaart moeten brengen en het vervolgens op waarde proberen te schatten. Dat is geen sinecure. In een ondoorzichtige bedrijfstak als voetbal is niets openbaar.
Transferbedragen, betrokken mensen, financiële constructies: ze zijn niet voor de pers bedoeld, maar slechts voor de betrokkenen. Dat is ook de hoofdreden waarom de miljarden het voetbal binnenstromen en niet in een andere bedrijfstak. Slechts door veel inzet, geluk en de kennissen en contacten die ik in tien jaar heb opgebouwd in de internationale voetbalwereld, was het mogelijk om na maanden het ondoorzichtige zichtbaar te maken.
Wil je in de voetbaljournalistiek iets boven tafel krijgen, dan is een netwerk van spelers, makelaars, trainers en andere betrokkenen onmisbaar. Die kring opbouwen kost tijd, en is grotendeels afhankelijk van je eigen kennis van zaken. Het gaat vooral om de contacten die je hebt, wanneer je níet met een verhaal bezig bent. Je kennissen vragen eens je mening of gegevens over bepaalde spelers en clubs. Dan krijg jij ook informatie terug: over transfers, ze vertellen je wat hen is opgevallen. Kortom, je komt veel te weten door vrijelijk over de markt praten. Als zij er maar van op aan kunnen dat de informatie die jij aan hen doorspeelt klopt. En dat je niet publiceert over gevoelige zaken die zij jou vertellen.
Het neemt soms meer tijd in beslag dan je echte werk. Ik heb wel eens iets van: hallo, ik moet ook nog een stukkie schrijven! Wat je wel en niet opschrijft? Dat beoordeel ik eigenlijk puur gevoelsmatig. Je kunt zelf wel inschatten wat gevoelig ligt en wat niet. Het meeste wat je hoort gebruik je niet rechtstreeks in je stukken. Pas toen ik steeds meer aanwijzingen kreeg over MSI ben ik erin gedoken. Ik bel de mensen van wie ik nieuws gehoord heb dan nog es op om te checken of de informatie nog klopt. Als dat zo is, zeggen ze er altijd bij: ‘Maar je heb het niet van mij.’
Ik had in deze zaak aanvankelijk moeite om me de brutaliteit en de omvang van het ‘complot’ voor te stellen. Eén van de contacten in het netwerk die me zo nu en dan informatie toestopte zag daar wel de humor van in. ‘Je bent nog zo’n ouderwetse journalist die denkt in termen van landsgrenzen, competities en clubs. Maar net als al die bestuurders mis je daardoor het grote plaatje,’ zei hij dan lachend. Hij roerde daardoor wel een belangrijk punt aan. Iedere journalist concentreert zich nu eenmaal op zijn eigen competitie en vervult zijn journalistieke plicht voor zijn werkgever. Voor hem is dat het centrum van zijn universum.
Transfers voorspellen
Voor mensen die miljarden te besteden hebben ligt dat wat anders, zo maakte mijn bron me duidelijk. Net zoals een politieagent moet leren denken als een crimineel, moest ik me ook inleven in de wereld van het grote geld en de mogelijkheden. ‘Mensen die miljarden bezitten denken nu eenmaal anders. Die zien het voetbal als één markt en in die markt proberen ze controle uit te oefenen. Het is als Sony die de elektronicawereld wil veroveren en in elk land een filiaal wil oprichten,’ vertrouwde mijn contact me toe.
Ik leerde denken als een zakenman die in elke transfer een zakendeal ziet en plotseling werd alles makkelijk. Ik kon uiteindelijk zelfs transfers voorspellen. Wanneer een speler uit het netwerk ergens niet voldeed kon ik al snel voorspellen waar hij terecht zou komen. Kezman niet goed genoeg voor Chelsea? Dan gaat hij naar Sevilla of Atletico Madrid. Het kringetje van betrokken clubs zat in mijn hoofd en het werd steeds makkelijker de lijntjes, transfers en constructies te volgen.
Soms is het met zulke onderzoeksverhalen gewoon je neus volgen. Soms kun je volgens een vooraf uitgestippelde tactiek tewerk gaan. Als je met een verhaal bezig bent waarvan je denkt ‘dat mogen anderen beslist niet weten’, dan probeer je het kringetje heel klein te houden. Bepaalde mensen benader je dan pas tegen het einde, eigenlijk om uit hun mond te horen wat je zelf al weet.
Met dit onderwerp was ik al maanden bezig, voordat ik het op kantoor aankondigde. Ik wilde geen druk hebben van: wanneer komt het nou? Daardoor heb ik het verhaal gedeeltelijk in mijn vakantie moeten schrijven. De uiteindelijke publicatie (na negen maanden onderzoek) had grote gevolgen. De Wereldvoetbalbond FIFA besloot in september 2005 een speciale Taskforce op te richten om het netwerk aan te pakken. Inmiddels heeft deze Taskforce een lijst van maatregelen samengesteld waaraan alle clubs in de wereld vanaf 2008 gebonden zullen zijn. De nieuwe regels moeten de transparantie van de geldstromen in de toekomst garanderen. Verder heeft de Europese Unie – gealarmeerd door de FIFA en de Engelse minister van Binnenlandse zaken die mijn artikel in het Engels en Spaans hebben laten vertalen – een commissie opgericht die ook tracht de opmars van het nieuwe geld tot staan te brengen.
Het artikel is verder in het Russisch vertaald en gepubliceerd door het blad Sport-Express. Verschillende Engelse tabloids (News of the World) en kranten (The Independent) hebben gedeelten en conclusies van het artikel met bronvermelding meegenomen. Dat klinkt allemaal heel indrukwekkend, maar ik vraag me af of het netwerk zich zorgen maakt. ‘Dat de FIFA een Taskforce heeft opgericht vanwege dat verhaal van jou maakt ons niks uit, zei een van mijn anonieme bronnen me vorig jaar nog. ‘We hebben alles al afgedekt.’ Vervolgens wilde hij weten wat mijn schrijfplannen waren. Hoewel ik hem nooit met naam en toenaam genoemd heb, was hij na de publicatie van mijn eerste verhaal over de voetbalmaffia op zijn hoede. ‘Ben je van plan hierover nog een keer wat te publiceren?’, vroeg hij voorzichtig. Toen ik hem vertelde dat het er niet echt in zat, schakelde hij snel over tot de orde van de dag. Voor hem was dat vooral het in kaart brengen van de toptalenten van Nederland. ‘Zeg Taco, denk jij dat die Kalou van Feyenoord in de toekomst een wereldtopper kan worden?’
