Verslag VVOJ Café: “Ze keken alsof ik iets vunzigs had gedaan”

De Raad voor de Journalistiek stelt in een uitspraak van 31 juli 2009 dat NRC-verslaggever Joep Dohmen degene die hij telefonisch interviewde had moeten zeggen dat hij het gesprek opnam. Dohmen vindt de uitspraak een misslag van de Raad en betreurt het dat de Raad nooit haar excuus heeft aangeboden. Argos-redacteur Huub Jaspers is het met Dohmen eens: “Als het verplicht wordt te zeggen dat je gesprekken opneemt, dan is de journalistiek haar slagtanden kwijt.” Andere onderwerpen tijdens het VVOJ café van 18 januari 2010: autorisatie van interviews en het omgaan met staatsgeheime stukken.
Sprekers: Joep Dohmen (NRC Handelsblad), Huub Jaspers (Argos) en Christien Wildeman (Kennedy Van der Laan)
Gespreksleider: Miro Lucassen
Datum: 18 januari 2010
Locatie: Café-restaurant 1e Klas, Centraal Station, Amsterdam
Verslag: Gerard Smit, 19 januari 2010
Tijdens een zitting van de Raad voor de Journalistiek op 25 juni 2009 beweert de directeur van vastgoedonderneming Habitura B.V. dat Dohmen een medewerker van het bedrijf een interview heeft afgedwongen. Om te bewijzen dat dit niet zo was wil Dohmen een bandopname van het gesprek laten horen. De tegenspeler dient dan ter plekke een extra klacht in tegen het opnemen van het gesprek. “Tijdens de zitting een nieuwe klacht indienen, dat mag kennelijk in Nederland”, zegt Dohmen. “De voorzitter en de twee dames die er verder nog zaten, keken me aan of ik iets heel vunzigs had gedaan. Ik heb de zaak dan ook prompt verloren.”
“Opnames van gesprekken zijn mijn levensverzekering als onderzoeksjournalist”, zegt Dohmen. “Ik interview wel eens bad guys en girls. Die hebben de neiging te vergeten wat ze hebben gezegd. Dan is het wel handig om die opnamen te hebben.”
Bij Argos is de richtlijn dat je gesprekken wel mag opnemen zonder dat tegen je gesprekspartner te zeggen, zolang je het maar niet in een uitzending gebruikt. “Het opnemen van de gesprekken is geen probleem”, zegt Argos-redacteur Huub Jaspers. “Het gaat erom wat je ermee doet. Ik let er altijd op dat ik de mensen die ik interview niet onnodig schade berokken.”
Dohmen zegt aan het einde van een gesprek nooit dat hij opnames heeft gemaakt. Jaspers doet dat wel, juist om te proberen mensen te overreden mee te werken aan de uitzending.
In de zaal zit Henk Blanken, adjunct-hoofdredacteur van het Dagblad van het Noorden en lid van de Raad voor de Journalistiek. Hij spreekt niet namens de Raad, zegt hij. Hij aarzelt over de juistheid van het standpunt van de Raad, maar vooralsnog vindt hij het standpunt wel verdedigbaar. De Raad baseert zich niet op een rechtsregel, maar op haar eigen Leidraad, waarin staat dat een journalist die een telefoongesprek opneemt teneinde (delen van) die opname uit te zenden of te publiceren, zijn gesprekspartner ervan op de hoogte moet stellen dat, en met welk doel, hij die opname maakt.
“Maar ik ben helemaal niet van plan die opnamen voor uitzending te gebruiken”, zegt Dohmen. Hij ziet dan ook niet in waarom hij zijn gesprekspartner over de opname zou moeten informeren.
Volgens Blanken wil de Raad vooral het vertrouwen van de burger in de journalistiek bevorderen. “Mensen klappen niets voor niets dicht als ze weten dat wat zij zeggen wordt opgenomen. Voor jongeren is het misschien vanzelfsprekend dat journalisten alles opnemen, maar mensen boven de 45 snappen zoiets niet, die zouden zich betrapt en bedonderd voelen als een gesprek zomaar werd opgenomen.”
Wildeman ziet geen juridische bezwaren tegen opnamen zolang iemand er niet door wordt benadeeld. “De enigen die er zich door benadeeld zouden kunnen voelen, zijn mensen die zich niet aan hun eigen woorden willen houden.”
Blanken blijft erbij dat het iets stiekems heeft om gesprekken op te nemen zonder dat je dat zegt. Veel mensen vinden dat onfatsoenlijk, dus moet je het niet doen.
Een andere mogelijkheid is dat de media collectief zeggen dat ze alles opnemen, dan is het probleem ook uit de wereld. Maar niemand lijkt dat een werkbare oplossing te vinden.
Autoriseren
Joep Dohmen laat zijn interviews meestal voor publicatie aan de belangrijkste geïnterviewden lezen. Vooral om achteraf geen gedonder te krijgen. Een andere methode is om de geïnterviewde alleen die stukken te laten lezen waarin ze zelf aan het woord zijn. Dat zal bij een rechter niet altijd in goede aarde vallen, meent Wildeman. ‘Waarom niet het hele artikel laten lezen?’, zal de rechter vragen.
De deelnemers aan het gesprek vinden dat je de tijd waarin de geïnterviewde kan reageren gerust kort kunt houden, als je van te voren maar afspreekt wanneer je het stuk opstuurt en een reactie verwacht. Het kan verstandig zijn de tegenpartij niet teveel ruimte te geven, zodat ze niet zelf met de informatie aan de haal gaan.
Huub Jaspers gaat soms zo ver om een bron, die veel kwijt wil, zoals voormalig minister Voorhoeve, het recht te geven om alles wat hij wilt te laten schrappen uit de uitzending. “In de praktijk denk ik al zo goed na over wat ik naar buiten breng, dat er meestal niets uit hoeft.” Met voorlichters maakt hij nooit zo’n deal. Als de microfoon eenmaal open staat, blijft die open.
Het recht geeft geen richtlijnen voor het al of niet laten autoriseren, zegt Wildeman. Alles hangt af van de afspraken die je maakt.
Staatsgeheim
Hoe ga je om met documenten die het stempel ‘staatsgeheim’ dragen, wil gespreksleider Miro Lucassen ten slotte weten. “Het hangt er vanaf wat je voor bewijsvoering nodig hebt”, zegt Jaspers. “Ik zal zo min mogelijk namen noemen.” Verder gaat het om de normale afweging hoe belangrijk het is om iets naar buiten te brengen.
Zowel bij Argos als NRC is men er op beducht geen staatsgeheime documenten in huis te hebben, en er bij eventuele huiszoeking en in beslagname voor te zorgen dat de documenten nog ergens anders te vinden zijn.
Overigens is het aan de rechter te bepalen of het etiket ‘staatsgeheim’ al of niet terecht wordt gebruikt.
Aan het eind van de bijeenkomst wordt informatie uitgewisseld over apparatuur. Dohmen gebruikt de Philips Voice Tracer 7880, waarvan hij de opnamen op zijn computer kan zetten. Het apparaat werkt alleen op een vaste telefoon. De Olympus Digital Voice recorder WS–321M kun je ook met een mobieltje gebruiken. Via een usb-poort wordt de opname op de computer over gezet.
Meer online:
Coco Gubbels twitterde tijdens het VVOJ Café. Lees hier het Twitter-transcript.