VVOJ2010 verslag: Managing an investigative team

Titel werkgroep: Managing an investigative team
Datum en tijd: 19 november 14:00–15:15 uur
Deelnemers: Stephen Engelberg (Pro Publica), Paul Lewis (The Guardian), Margo Smit (VVOJ, moderator)
Aantal bezoekers: 35
Van alles en nog wat kwam aan bod in deze levendige workshop, maar vooral twee onderwerpen kregen aandacht: enerzijds de sociale media en hoe daar het beste gebruik van te maken, en anderzijds het vertrouwen dat een hoofd- of eindredacteur moet hebben in ‘zijn’ of ‘haar’ onderzoeksjournalisten en in hun hunches; want onderzoeksjournalistiek – benadrukten zowel Engelberg als Lewis – is ‘een kunst, geen wetenschap’.
Maar wat als er (een tijdlang) niets uitkomt? Als het onderzoek lijkt dood te lopen? Of als het niet oplevert wat je verwachtte?
Daarom, zei Engelberg – en bevestigde Lewis – is het van belang de juiste mensen aan te nemen.
En de taken zo te verdelen dat de talenten van deze en gene het meest worden benut:
‘De een kijkt naar een onderwerp als een horlogemaker, de ander heeft juist afstand nodig.’ En vertrouw op hun intuïtie: ‘Onderzoeksjournalistiek is als een bungee jump: de eerste keer denk je dat je dood gaat, maar na later weet je dat het goed komt.’
Aldus Engelberg, die eraan toevoegde dat het bij Pro Publica, in de drie jaar dat de website bestaat, maar een enkele keer is voorgekomen dat er écht niets uit een onderzoek kwam.
‘Soms moet je je hypothese aanpassen; soms komt er iets anders uit dan dat waarnaar je op zoek was. En soms gaat het mis om een andere reden: een rekenfout, een niet gestelde vraag. Het is zaak om overal heel zorgvuldig doorheen te gaan, voordat het eigenlijke onderzoek van start gaat en ook voordat je publiceert.’
En als je het zelf niet rond krijgt, schakel het publiek in, benadrukte Paul Lewis, met als voorbeeld het geval van de man die om het leven kwam tijdens de grote demonstratie tegen de G20 in Londen, vorig jaar. Volgens de officiële versie was de man – die niet eens deelnam aan de demonstratie – aan een hartaanval.
‘Die officiële versie was alles wat we hadden, plus ons wantrouwen tegenover die lezing en een journalistieke intuïtie.’
Dankzij de foto’s en filmpjes van lezers van de Guardian-website (en Guardian-tweets en Guardian-meldingen op Facebook en andere sociale media) bleek dat de man van achteren was aangevallen door een politieagent.
‘Via Twitter en Youtube konden we de laatste minuten van zijn leven reconstrueren. Maar je moet hier erg voorzichtig meer zijn. We interviewden elke getuige, namen alle getuigen mee naar de plek waar het gebeurde, lieten ze precies herhalen wat ze toen deden.’
Die manier van werken houdt ook in dat je het verhaal publiceert nog voordat je het rond hebt – en het gevaar dat de concurrentie ‘ermee vandoor gaat’ is minder groot dan het gevaar dat je anders gewoon géén verhaal hebt, benadrukt Lewis. In zo’n geval wordt samenwerking belangrijker dan concurrentie. En de lezers blijven niet beperkt tot die van het gedrukte medium.
‘Zo kregen we op het allerlaatst een e-mail uit New York, van iemand die die bewuste dag in Londen was voor zaken en de hele scene van begin tot eind had gefilmd.’
Hoe krijg je zoiets voor elkaar wanneer je niet het bereik hebt van een medium als The Guardian?
Samenwerken, zegt Stephen Engelberg. Zijn website Pro Publica heeft een veel kleiner netwerk dan de Britse krant, maar bundelt waar nodig de krachten met regionale of lokale media.
Er zijn twee dingen waarmee je goed moet oppassen wanneer je met sociale media werkt, aldus Paul Lewis.
De eerste regel is: je moet iedereen face-to-face spreken.
De tweede: niet voetstoots aannemen dat iedereen journalist kan zijn. ‘Burgerjournalistiek? Zijn er burgerchirurgen?’