VVOJ gaat lokale uitzoekjournalistiek bevorderen

De Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ heeft onlangs de Werkgroep Lokale ‘Uitzoekjournalistiek’ in het leven geroepen. Tijd dat plaatselijke ‘spitters’ even krachtig getraind en ondersteund worden als collega’s bij grotere media, vinden werkgroepleden Esdor van Elten en Michel Robles.
De sneeuwbal begon voor Sergio Boutkan en zijn collega Arnold van der Heijden († 2008) te rollen in 2006. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in het Brabantse Zeeland bleek één raadslid in de wijk waar hij zelf de stemmachine bediende, opmerkelijk veel voorkeurstemmen te hebben gekregen.
Andere media slikten de uitslag braaf, maar van der Heijden en Boutkan van nieuwsblad Arena begonnen te spitten. De rest is geschiedenis. Raadslid veroordeeld voor stembusfraude, maar belangrijker: de landelijk gebruikte, fraudegevoelige stemmachines zijn afgeschaft.
Spiraal
Soms wordt lokale berichtgeving ineens trendzettend. Voor plaatselijke journalisten zijn dat bitterzoete momenten: euforie gemengd met gekwetste trots. Want hoe vaak zijn ze niet door collega’s bij grotere media als ‘sufferdjes’ weggezet?
Met stijgende irritatie heeft de Vlaams/Nederlandse Vereniging van Onderzoeksjournalisten VVOJ de afgelopen jaren die spiraal aanschouwd tussen miskenning en zelfonderschatting. Geen geld, geen tijd, geen vaardigheden, angst voor weglopende adverteerders – dat moet anders, vinden wij.
We hebben besloten ons gewicht in de strijd te werpen. Meer diepgang bij journalistiek onderzoek is onze doelstelling: overal, dus ook lokaal. De dorpsverslaggever hoort een volwaardige onderzoekspartner te zijn.
Kapitaalvernietiging
Tuurlijk, veel lokale omroepen beperken zich tot plaatjes draaien. Of medewerkers zijn onbetaald vrijetijds-journalist. Sommige gemeenten proberen de wettelijke lokale omroepbijdrage nog steeds als goedertieren ‘subsidie’ te bagatelliseren en te korten.
Welzeker, het gemiddelde nieuwsblad lijdt aan chronisch redactioneel ruimtegebrek. De berichtgeving is oppervlakkig, redacteuren en hongerlonende freelancers krijgen nauwelijks ambitie of onderzoeksvaardigheden aangereikt.
Maar er zijn uitzonderingen. En belangrijker: op gemeenteniveau worden gouden journalistieke kansen gemist. Juist op dit moment horen lokale en regionale media van eminent belang te zijn. Immers, regionale krantenbedrijven hebben en masse hun basis – dorp, wijk en stad – de rug toegekeerd en goed ingevoerde dorpscorrespondenten afgedankt.
En dat terwijl door decentralisering alsmaar meer beleidsverantwoordelijkheden op het bordje van provincies en gemeenten belanden, maar de Rijks-geldkraan dicht gaat. Bestuurlijke machines bij lagere overheden lopen piepend vast, met alle slachtoffers van dien. Zie de ellende rond de thuiszorg. Natuurbeleid is de volgende kandidaat.
Droompositie
Wie vertelt de burger nog wat zijn wethouder of watergraaf ervan bakt? Of waar lokale blunders hun werkelijke oorsprong vinden? Regionale omroepen doen hun best, soms in samenwerking met vasthoudende krantenredacteuren. Maar overal zijn menskracht en middelen afgeknepen.
Oplettende lokale media kunnen het gat helpen dichten. Niemand weet méér van de notaris, dan zij. Niemand heeft een nauwere band met zijn publiek dan de crossmediale lokale omroep of de nieuwsbladredactie die midden tussen zijn achterban bivakkeert. Goede stadsredacties vormen een actief bindende factor in de gemeenschap, en zitten goed beschouwd in een droompositie: doelgroepgericht community journalism lijkt de nieuwe toverformule nu brede publieksmedia hun aanhang zien weglopen.

Fietsen labelen
Gebrek aan ambitie? Welnee. De Organisatie van Lokale Omroepen OLON organiseerde recentelijk een cursus onderzoeksjournalistiek. Ziehier een greep uit tientallen pittige onderwerpen die de cursisten zouden willen uitzoeken – als er maar geld, ruimte, enzovoort was:
• Het buitenlandervijandige deurbeleid van Groningse horeca-ondernemers,
• hoe in één stad een kapper en elders een boer van gemeentewege zijn weggepest,
• hoe megastallen in Noord-Limburg worden doorgedrukt,
• waarom worden gemeentelijke sportsubsidies grotendeels aan één club besteed?
Ook de redactie van het VVOJ-Jaarboek Onderzoeksjournalistiek heeft heel wat dóórgravende stadsjournalistiek zien langskomen. Die Nijmeegse Stadskrant, die middels fietsen labelen bij het NS-station ontdekte dat de gemeente te vaak fietsen als ‘zwerffiets’ weghaalde.
Allesoverutrecht.nl, dat burgemeester Wolfsen’s censuur omzeilde inzake discutabele woonkostenvergoedingen. Of Omroep West, genomineerd voor de Loep 2010 vanwege onthulling van de Sterigenics gifaffaire (Zoetermeer).
Vandaar dat we onlangs binnen de VVOJ een werkgroep Lokale Uitzoekjournalistiek hebben opgericht. Uitzoekjournalistiek? Ja: ‘onderzoekjournalistiek’ schrikt nogal eens af. Het wordt geassocieerd met ingewikkeld en riskant ‘muck raking’. Wij willen juist nieuw perspectief bieden: onthullen prachtig, maar ook een fraai stukje geschiedenis is nauwkeurig uitzoekwerk waard.
Wat gaan we doen? Allereerst: precieze behoeften peilen en trainingen organiseren: dorpstwitter, doortrapt googlen, archiefgraven, lokaal Wobben: noem maar op. Ook belangenbehartiging zullen we niet schuwen. Alles in samenwerking met iedereen in Vlaanderen en Nederland die hierin iets betekenen kan. Dames en heren lokale bobo’s, maak de borst maar nat!
Michel Robles is initiatiefnemer van de VVOJ-werkgroep Lokale Uitzoekjournalistiek. Esdor van Elten werkt onder meer voor lokale media. Dit artikel verscheen in december 2010 op Villamedia.