De mogelijke vervolging van onderzoeksjournalist Brenno de Winter naar aanleiding van diens journalistieke onderzoek over de OV-kaar, is van cruciaal belang voor alle vakgenoten. Dit stelt VVOJ-voorzitter Henk van Ess, die de kwestie namens de vereniging op de voet volgt en regelmatig contact heeft met De Winter.
Van Ess deed zijn uitspraken kort nadat De Winter afgelopen donderdag werd verhoord in het kader van het tegen hem ingestelde onderzoek. In het programma De Lunch op radio 1 vertelt de onderzoeksjournalist zelf over dat verhoor.
Justitie besloot een onderzoek tegen De Winter in te stellen nadat hij in verschillende landelijke media had laten zien hoe je, ook zonder substantiële technische kennis, heel makkelijk de OV-chipkaart kon kraken, er fictief saldo op kon laden en vervolgens gewoon de tram of trein kon instappen.
De ludieke journalistieke actie van de De Winter volgde na vier jaar lang onderzoek over de werking van de OV-kaart. Hij gebruikte hiervoor aanvankelijk alleen de traditionele methoden en concludeerde toen al dat de veiligheid en betrouwbaarheid van de kaart nogal te wensen overliet.
De beelden waarop De Winter liet zien hoe makkelijk er met de kaart te frauderen viel, leidden tot een spoeddebat over de OV chipkaart in de Tweede Kamer.
Tegelijkertijd stelde Justitie een onderzoek naar De Winter zelf in. Hij zou, aldus Justitie, opzettelijk met de OV-chipkaart hebben gefraudeerd.
Herhaalde pogingen van De Winter om aan te tonen dat zijn activiteiten onderdeel waren van een jarenlang journalistiek onderzoek, konden de verdenking tegen hem niet stoppen.
VVOJ-voorzitter van Ess benadrukt dat de zaak die Justitie tegen De Winter heeft aangespannen, van groot belang is voor alle onderzoeksjournalisten.
‘Indien een journalist binnen de wettelijke mogelijkheden die er zijn onvoldoende kan aantonen dat er sprake is van een misstand, mag dat niet bij voorbaat een vrijbrief zijn om dan maar de wet te breken,’ zegt Van Ess.
‘Uitzondering zijn de maatschappelijke relevante onderwerpen waarbij
klassieke onderzoeksmethodes te kort schieten, bijvoorbeeld wanneer voortdurende
ontkenning door de overheid plaatsvind en toch voortdurend signalen
blijven komen dat er sprake is van een misstand.’
‘Een onderzoek naar de werking van de OV-jaarkaart is zo’n onderwerp,’ aldus de VVOJ-voorzitter, verwijzend naar de affaire-De Winter.
‘Aard en omvang van het falen [van de OV-chipkaart, red.] kon alleen maar worden aangetoond door het gemak van het kraken aan te tonen, waarbij de dader niet het doel had om er zelf financieel beter van te worden,’ voegt de vereningsvoorzitter eraan toe.
Wel moet onomstotelijk vaststaan dat activiteiten van de journalist aantoonbaar onderdeel zijn van het journalistieke onderzoek, en het maatschappelijk belang dienen, benadrukt Van Ess.
‘Daarnaast moet je er geen financieel belang bij hebben, bijvoorbeeld omdat het jou zelf financieel iets oplevert.’
Volgens Van Ess staat het bij De Winter onomwonden vast dat zijn activiteiten plaatsvonden in het kader van onderzoek – en niet om opzettelijk te frauderen.
‘Het is algemeen bekend dat hij hier jaren aan werkte en erover publiceerde,’ aldus de VVOJ-voorzitter.
Maar, waarschuwt Van Ess, wie net als De Winter grote risico’s neemt in het kader van journalistiek onderzoek, doet er verstandig aan om bijvoorbeeld het projectplan vooraf vast te laten leggen bij een notaris.
‘De VVOJ adviseert vooraf de werkwijze en het doel ervan vast te laten leggen bij een notaris. Zo kan er achteraf geen misverstand ontstaan over de intentie. Transparantie is van groot belang.’
‘Criterium is daarbij dat het gehanteerde onderzoeksmiddel in
verhouding staat met het maatschappelijk belang.’
‘Mij zijn zeker twee journalisten bekend in Nederland die dit hebben laten doen. In beide gevallen wilden ze iets aantonen in de internetsfeer. Ze moesten hiervoor onorthodoxe wegen bewandelen.’
‘Daarom hebben ze bij de notaris een verklaring afgelegd waarin ze uitlegden hoe ze hun onderzoek begonnen waren, welke traditionele methoden ze aanvankelijk hadden gebruikt. Daarna legden ze uit waarom ze nu hun toevlucht zochten tot deze onorthodoxe onderzoeksmethoden.’
Het afleggen van een dergelijke verklaring is geen garantie dat je later niet alsnog problemen krijgt als journalist, benadrukt Van Ess.
‘Maar mocht dat toch gebeuren, dan kun je dat papier in elk geval gebruiken als bewijs dat je activiteiten plaatsvonden in het kader van het maatschappelijk belang en de uitoefening van je beroep – en niet om er, bijvoorbeeld, financieel beter van te worden.’
Links:
Volop steun voor OV chipkaart journalist
Brenno de Winter op Twitter
Alleen Brenno de Winter verdacht van OV-kraak
