Datum: vrijdag 18 november 2011
Tijd: 14:00-15:45 uur uur
Sprekers: Bart Nijpels (KRO Profiel)
Moderator: Nico Haasbroek
Aantal deelnemers: vol klaslokaal, ongeveer 30
Verslag: Arno Kersten
Het portret dat redacteur Bart Nijpels voor KRO Profiel (‘De pianospeler’, 9 november 2011) maakte van voormalig Dutchbat-commandant Thom Karremans viel niet in goede aarde bij Karremans zelf. Via zijn advocaat probeerde hij tevergeefs de uitzending tegen te houden. “Volgens zijn advocaat was het programma schadelijk voor Karremans, maar hij had het toen nog niet eens gezien”, zegt Nijpels.
Karremans was bevelvoerder van de Nederlandse Dutchbat-manschappen in Srebrenica, die niet ingrepen toen duizenden mannen uit de moslim-enclave van de vrouwen en kinderen werden gescheiden, afgevoerd en vermoord door de Serviërs. In het programma blikken allerlei betrokkenen en critici terug op die periode in 1995 en het optreden van de commandant. Nijpels liet Karremans het commentaar van die critici zien en registreerde met een camera gelijk diens reactie daarop. Dat door elkaar gemonteerde materiaal samen vormt het uitgezonden profiel. Tijdens de workshop op de VVOJ Conferentie laat Nijpels een handvol fragmenten zien en licht hij de achtergrond toe.
De vorm diende zich eigenlijk door omstandigheden aan, vertelt Nijpels. Een reguliere interviewafspraak kwam aanvankelijk moeilijk tot stand, en Karremans wilde de programma niet bij hem thuis in Spanje ontvangen. Nijpels: “Toen hij naar Nederland kwam voor het interview, was ik de rest van de uitzending al aan het monteren. Het leek me wel een goed idee hem dat materiaal te laten bekijken en er dan op door te vragen. Die vorm werkt vrij goed, vind ik zelf.”
Het pofiel bevat de roemruchte beelden waarin Karremans onder druk wordt gezet door de Servische generaal Mladic, en waarin hij onder andere de woorden “Don’t shoot the pianoplayer” uitspreekt. Die beelden werden gemaakt door een opnameploeg van de Servische televisie, die voor propagandadoeleinden was toegelaten. Het archiefmateriaal dook voor het eerst in de openbaarheid op met de documentaire ‘A cry from the grave’.
De beelden waarin Karremans naar zijn eigen profiel kijkt, en wordt geïnterviewd, leiden tot vragen tijdens de workshop. Waarom is Karremans donkerder uitgelicht dan de meeste geïnterviewde critici die aan bod komen? Wilde Nijpels daarmee extra dramatisch effect sorteren? “Nee, dat was geen dramatische keuze. We zaten in de montageruimte waar we de beelden op een monitor afspeelden, daarom was het er wat donkerder.”
Maar je had hem toch ook met een laptop aan de keukentafel kunnen zetten?
“Dat had op zich gekund, maar we hadden gekozen voor de montageruimte. Dat was ook het meest praktische”, aldus Nijpels.
In een aantal shots zoomt de camera helemaal in op de ogen en wenkbrauwen van de oud-Dutchbat-commandant, terwijl hij naar de monitor kijkt. Daaruit spreekt soms vertwijfeling, ergernis of frustratie. Op de achtergrond hoor je de kritiek die wordt uitgesproken, of de archiefbeelden die hij onder ogen krijgt over het dramatische verloop in Srebrenica. “Die closeups zijn tot op de seconde precies afgestemd met de beelden die hij op dat moment ziet”, zegt Nijpels.
Vertwijfeling en frustratie zijn goed merkbaar bij een passage waarin Karremans ondervraagd wordt over een incident waarbij de Serviërs een speenvarken zouden hebben geslacht. Gedurende een minuut of zes-zeven worden de duimschroeven aangedraaid en wordt Karremans aanhoudend geconfronteerd met tegenstrijdige verklaringen van hemzelf en verklaringen van anderen die een nieuw licht werpen op het incident. Het is zichtbaar dat Karremans het moeilijk heeft. Waarom moest die passage nou zo lang duren, het punt was toch al duidelijk? Nijpels: “Het hele interview daarover duurt nog veel langer, ik heb hem nog enigszins gespaard in de uitzending. Er zit nog iets anders achter, waarom ik het wel degelijk revelant vond. Deze man had de verantwoordelijkheid over veertigduizend vluchtelingen, hij was als een hoge militair daarheen gestuurd. Maar was dat terecht? Ik denk dat er niet veel mensen zullen zijn die nog vinden dat hij de juiste man op de juiste plek was.”
Opmerkelijk, en knap, is dat een uitzending met nagenoeg geen nieuwe feiten zoveel stof doet opwaaien. “Eigenlijk zit er helemaal geen nieuws in dit verhaal”, zegt Nijpels zelf. De kracht zit hem in de selectie van het materiaal, en het commentaar van betrokkenen en deskundigen erop. “Er is de afgelopen jaren heel veel onderzoek gedaan naar de val van de enclave. Maar wat weinig gedaan is, is mensen confronteren met uitspraken van anderen. Ook niet bij de parlementaire enquête, was me opgevallen.”
En wat ook wel heeft geholpen, erkent Nijpels: “Ik heb het geluk gehad dat hij de uitzending heeft geprobeerd tegen te houden.”
