VVOJ Conferentie 2011
Datum: vrijdag 18 november 2011
Tijd: 15:45-17:00 uur uur
Sprekers: Mirjam Prenger (UvA), Leendert van der Valk (freelance), Ewoud Nysingh (voorlichter)
Moderator: geen
Aantal deelnemers: circa 40
Verslag: Arno Kersten
Hoe proberen bedrijven, instellingen en overheden journalistieke berichtgeving te beïnvloeden en wat kunnen journalisten daar tegenover stellen? Die prangende vragen stellen Mirjam Prenger (onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Amsterdam) en Leendert van der Valk (freelance journalist) aan de orde tijdens de workshop ‘Spin, pr en de onderzoeksjournalistiek’.
Ter inleiding schetsen de sprekers in grote lijnen de achtergrond. Uit hun onderzoek ‘Gevaarlijk spel’ eerder dit jaar blijkt dat het aantal werkzame journalisten circa een tiende bedraagt van aantal voorlichters en pr-functionarissen. Verontrustende boeken als ‘Flat Earth News’ (2008) van Nick Davies demonstreren hoeveel pr-materiaal dagelijks doorsijpelt in journalistieke publicaties, ook in gerenommeerde kranten. Voorlichters en spindokters benutten een uitgebreid arsenaal aan instrumenten om grip te krijgen op berichtgeving, zoals het creëren van persmomenten, uitzetten van primeurs, en inzage eisen vóór publicatie.
Dergelijke analyses richten zich op gepubliceerd materiaal, maar minstens zo interessant zijn de kwesties die de krant niet halen. Niet omdat ze niet nieuwswaardig zijn, maar omdat voorlichters erin slagen om onwelgevallige onderwerpen uit het nieuws te houden, al dan niet door (juridische) druk uit te oefenen op journalisten.
Een voorbeeld van het pro-actief managen van het nieuws, wist het NOS Journaal te overtuigen. Philips wilde graag een nieuw ‘dynamisch verlichtingssysteem’ voor scholen aan de man brengen dat leerlingen zou helpen hun prestaties te verbeteren. Daar was ‘uitgebreid wetenschappelijk bewijs’ voor. De betrokken wetenschapper bleek die conclusie elders te nuanceren, maar toch had Philips een gelikt promofilmpje in elkaar gedraaid, dat tijdens de workshop wordt afgedraaid. Daarna zien we de reportage die het NOS Journaal maakte en die veel gemeen heeft met het promofilmpje, tot en met dezelfde leerlingen die in beeld verschijnen.
Philips-promofilm: http://www.youtube.com/watch?v=KWLQ6JURuDQ&noredirect=1
NOS-item: http://nos.nl/artikel/191144-licht-in-klas-beinvloedt-gedrag.html
In de zaal bestaat verbazing over de manier waarop de NOS het onderwerp heeft belicht. Prenger en Van der Valk hebben de redactie niet gebeld om een toelichting te vragen, bekennen ze. Dat deden ze wel bij het tweede voorbeeld, een item uit Nieuwsuur over het optreden van de Nederlandse marine tegen piraten bij Somalië. In het programma werd minutenlang een ‘ooggetuigeverslag’ van Defensie vertoond, met bovenin beeld de bronvermelding. Beelden en een commentaarstem die veel spannende actie suggereren, met een geslaagde afloop. Aansluitend wordt de Nederlandse commandant van de NAVO-missie in de studio geïnterviewd.
Nieuwsuur-item: http://nieuwsuur.nl/video/251991-de-strijd-tegen-piraten.html
Van der Valk vertelt dat hij de volgende ochtend de Nieuwsuur-redactie belde voor een toelichting. Daar waren ze ook niet onverdeeld gelukkig met de uitzending en de vertoning van het Defensie-filmpje, kreeg hij te horen.
In beide gevallen zal de pr-afdeling buitengewoon tevreden zijn geweest, concludeert Prenger. Zoveel zendtijd op de nationale televisie voor hun onderwerp en op zo’n manier.
De derde spreker is voorlichter (en oud-journalist) Ewoud Nysingh, die het onderwerp vanuit een ander perspectief belicht. Communicatiemedewerkers vinden journalisten vaak slecht geïnformeerd, lui, vooringenomen en niet geïnteresseerd in het echte verhaal. Een journalist die snel antwoord op zijn vragen eist, moet beseffen dat de voorlichter aan de andere kant van de lijn in de regel onderaan de pikorde staat, stelt hij. Een bestuurder luistert niet alleen naar zijn woordvoerder, maar naar een hele stoet aan andere personen in zijn omgeving.
Prenger en Van der Valk hebben aanbevelingen geformuleerd voor de journalistiek, tegenmaatregelen waarmee journalisten zich kunnen wapenen. Zoals samenwerken met andere media of wanneer mogelijk het gebruiken van alternatieve bronnen. Een interessante aanbeveling is het toepassen van metajournalistiek. Dat wil zeggen dat je in de publicatie zelf vertelt hoe een organisatie invloed heeft geprobeerd uit te oefenen op het artikel of de uitzending. Zembla heeft die techniek bijvoorbeeld een aantal keren toegepast, onder meer bij een item over Amsterdamse roc’s. Daarin onderbrak de voorlichter een interview met de bestuursvoorzitter, maar die onderbreking is in de uitzending opgenomen. Het is een ongemakkelijk moment voor de bestuurder.
Zembla-reportage (het bewuste fragment zit tegen het einde): http://zembla.vara.nl/Nieuws-detail.2624.0.html?&tx_ttnews%5Btt_news%5D=23223&tx_ttnews%5BbackPid%5D=1974&cHash=91aab80299
