Journalist Sanne Terlingen doet verslag van haar belevenissen tijdens wereldconferentie onderzoeksjournalistiek in Rio de Janeiro. Meepraten kan: VVOJ-leden kunnen inloggen en reageren op dit artikel. Benieuwd naar nog meer blogs over de conferentie in Rio? Lees dan bijvoorbeeld ook de verslagen van Kristof Clerix voor MO*.
door Sanne Terlingen
Ik ben weer thuis. Vaarwel palmbomen, havaianas, capirinha’s en inspirerende collega’s. Tot bij de volgende conferentie in Lillehammer, Noorwegen. Of, in sommige gevallen, al tot snel: bij de VVOJ-conferentie in het al bijna even noordelijke Zwolle.
De laatste dag in Rio stond in het teken van samenwerking. Althans, voor diegenen die de nacht ervoor niet zo hard samen hadden gedanst dat ze nu hun bed niet uit konden komen.
Allereerst was daar de sessie over het runnen van onderzoeksprojecten, geleid door een bijzonder frisse Margo Smit. Aan tafel: David Leigh van The Guardian, die de avond ervoor een lifetime achievement award had mogen ontvangen, Marina Walker Guevara (ICIJ), Ed Pound (Al Jazeera) en Sarah Cohen (The New York Times). (Lees vooral ook het blog van Margo over deze bijeenkomst.)
Samenwerken met hacktivisten
“Een verhaal maken met hacktivisten is vreselijk, het stelt je voor allerlei ethische, technische en operationele problemen. Maar de resultaten zijn ongelooflijk”, aldus David Leigh, die verantwoordelijk was voor de Wikileaks-onthullingen en dus voor het managen van Julian Assange. In eerste instantie leek het werken met Assange goed te doen: “Hij wilde geen geld en liet ons bepalen wat we hoe publiceerden.” Maar al gauw bleek Assange een enorme manipulator: “Hij hield zich niet aan afspraken. Ging – als wij aan een scoop werkten – gerust de avond daarvoor met de informatie naar een ander medium, en hij vertelde leugens over The Guardian.”
Maar toch: wat een reeks aan onthullingen leverde de samenwerking op. Net als nu met Snowden. Dit is de toekomst, oordeelt Leigh.
Netwerk van journalisten
Marina Walker Guevara is als projectmanager van het International Consortium of Investigative Journalists verantwoordelijk voor het samenstellen en het managen van journalistenteams voor grote producties zoals het recente Offshore-leaks (over belastingontwijking). Bij ICIJ zijn op dit moment bijna 200 journalisten uit meer dan 60 landen aangesloten. “Ik denk dat ik 40 procent van mijn tijd journalist ben, en 60 procent manager”, aldus Walker Guevara.
Bij een samenwerking kiest ze voor een journalisten die echt voor het team werken, en die de minder eervolle klussen op de achtergrond op zich willen nemen. Maar ook voor de snelle reporters die voor de headlines gaan.
“Een goed team bestaat altijd uit een combinatie van verschillende persoonlijkheden”, vindt ook Sarah Cohen van The New York Times. “In het beste team zitten in ieder geval een ‘beat reporter’, een hele vlotte schrijver en een data-expert. De eerstgenoemde vindt zo de benodigde informatie in een nieuwe omgeving, maar is vaak laks met het vergaren van de benodigde achtergrondinformatie.” De schrijver stileert het verhaal en is preciezer. De data-expert destilleert en analyseert de bulk aan informatie.
“Er zijn hele getalenteerde journalisten die over twee van de drie eigenschappen beschikken. Dan kan het team kleiner zijn.”
Investigative Dashboard
Bij de tweede, en meteen ook de laatste bijeenkomst van deze dag, wordt het investigative dashboard gepresenteerd. Een tool voor journalisten die een internationaal verhaal willen, maar niet meteen bij collega’s in al die andere landen willen aankloppen. Met het investigative dashboard kun je wereldwijd naar personen en bedrijven zoeken, en kijken welke openbare databases er per land beschikbaar zijn. (In Nederland zijn dat via het dashboard alleen nog de Kamer van Koophandel en de Open KVK.) Het is de bedoeling dat er steeds meer informatie bijeen wordt gebracht, en dat journalisten ook zoek-hulp kunnen vragen aan experts. Voor dat laatste heb je wel een Gmail-account nodig. En dat vind ik een beetje gek: er is gedurende de hele conferentie op gehamerd dat Gmail niet veilig is – en dat de NSA alles kan meelezen. En dan moeten we over onderzoeksinformatie gaan communiceren via een Gmail-adres?
Maar vooruit: voor wie niet met een top-secret-item bezig is, is het dashboard een handige, gratis onderzoekstool. Ik ga er zelf vast ook gebruik van maken – desnoods via een alternatief account.
Braziliaanse samba
Voor wie nog niet uitgelezen is, is er de publicatie ‘Muckraking goes global, the future of cross-border investigative journalism’ (speciaal uitgegeven voor de conferentie in Rio) Zoals Charles Lewis (oprichter van het Center for Public Integrity) al op de eerste pagina schrijft: Cross-border investigative journalism collaboration has achieved a lot, but its full potential is yet to be realized.
Na de laatste masterclass is het meteen tijd om naar het vliegveld te gaan. De plicht roept. Ook voor David Leigh, die bij mij in het vliegtuig blijkt te zitten en zijn armen zo vol heeft dat hij herhaaldelijk zijn award laat vallen. Ook voor mijn nieuwe Braziliaanse vrienden Gui en Gabriel. “See you in Norway”, roepen ze me na. Maar als ik thuiskom staat er al een berichtje op mijn Facebook-pagina. Nog een keer Gui’s favoriete Braziliaanse samba.
