De veiligste gemeenten

Elsevier, 14 juni 2003

Door Arthur van Leeuwen en Gaby Vullings

De overheid steekt veel geld en energie in veiligheidsbeleid. Na Volendam, Enschede en de turbulente verkiezingen van 2002 moest àlles tegelijk beter, om het vertrouwen van de burger terug te winnen. Te beginnen bij politie en gemeenten. Een goedbedoelde, maar onbesuisde inhaalactie. Hoe veilig kan de burger zijn?

Tytsjerksteradiel heeft alles wat de grote stad mist. Groen, doorkijkjes op koeien in de wei en slaperige plaatsjes als Sûwald en Garijp, een watersportcentrum bij Earnewâld, het bungalowdorp Tytsjerk, vol bloemenborders en grenzend aan de Leeuwardense golfclub `De Groene Ster’, en het rustige Burgum als centrum. Maar vooral: er gebeurt zelden iets ergs, en de gemeente doet er alles aan om dat zo te houden. Tytsjerksteradiel is de veiligste gemeente van Nederland. Jaarlijks presenteert Elsevier een vergelijking van alle Nederlandse gemeenten, om te kunnen vaststellen waar de lokale overheid de burgers het beste dient. Omdat `veiligheid’ de laatste anderhalf jaar nadrukkelijk op de politieke en bestuurlijke agenda is beland, staat het vergelijkend onderzoek dit jaar in het teken van twee vragen. De eerste: welke gemeente in Nederland is de veiligste om in te wonen? De tweede: welke gemeente maakt het meeste werk van veiligheidsbeleid?

De Friese gemeente Tytsjerksteradiel is de veiligste plaats van Nederland omdat ze hoog scoort op beide vragen: nummer 4 van de veiligste gemeenten, en nummer 3 op de ranglijst van gemeenten die hun veiligheidsbeleid op orde hebben. Geen andere gemeente die daarbij ook maar in de buurt komt. (…)

Uitblinken

Natuurlijk is het geen kunst voor een dun bevolkte plattelandsgemeente of een rustig provinciestadje om uit te blinken. De 25 grote steden met meer dan 100.000 inwoners zijn daarom apart vergeleken. En dan blijken Emmen, ‘s-Hertogenbosch en Zoetermeer de drie veiligste steden te zijn. Onder aan de lijst staan Tilburg, Breda en Dordrecht. En dus níet een van de grote vier. Arnhem en Heerlen zijn de twee grootste steden in de landelijke top-25 van gemeenten met een goed veiligheidsbeleid. Arnhem verwierf faam met voortvarende ordehandhaving en cameratoezicht. En Heerlen kwam in het nieuws met zero tolerance-burgemeester Alexander Sakkers (VVD), die met de operatie Hartslag het stationsgebied veiliger kreeg.

Het vertrekpunt voor de zoektocht naar de veiligste gemeenten is een gewone inwoner van Nederland, die geen slachtoffer wenst te worden van inbraak, diefstal van zijn auto of fiets, vernielzucht, bedreiging, mishandeling of straatroof, die zo min mogelijk risico wil lopen op een verkeersongeval, en die niet in brandgevaarlijke horeca wil belanden. En die zeker niet het leven wil laten bij de explosie van een fabriek met gevaarlijke stoffen, of door een gifwolk die vrijkomt na een botsing van tankwagens op een nabije rijksweg. Als echte Nederlander wil hij al helemaal niet worden verrast door rivier of zee. (…)

Daarom zijn alle gemeenten doorgelicht op drie punten: veiligheid, beleid en handhaving, en de persoonlijke `ervaring’ van veiligheid door de burger. Niet voor alle gemeenten was de informatie volledig te krijgen. Uiteindelijk bleek het mogelijk om 213 gemeenten een rangnummer voor `veiligheid’ te geven en 328 voor `beleid en handhaving’.

Statistieken

De speurtocht naar gegevens per gemeente stuitte op drie problemen: ze zijn vaak niet beschikbaar per gemeente, niet vergelijkbaar of – te vaak – niet openbaar. Het was eenvoudig om voor het onderdeel `veiligheid’ de statistieken van verkeersongevallen en een lijst van de gevaarlijkste bedrijven te vinden. De criminaliteitscijfers zijn een ander verhaal. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) verzamelt landelijk de aangiftecijfers. Dat gaat moeizaam, omdat de 25 politieregio’s autonoom zijn en met verschillende definities en registratiesystemen werken. De gegevens per gemeente zijn daardoor weinig gedetailleerd. Het Algemeen Dagblad publiceerde wel een gedetailleerde`misdaadmeter’ op wijk- en gemeenteniveau, maar moest daarvoor de korpsen zelf benaderen. Aangiften bieden weinig zicht op het feitelijke aantal slachtoffers – veel mensen doen geen aangifte – en daarom gebruikte Elsevier de Politiemonitor. Daarin wordt 88 duizend Nederlanders gevraagd of en van welk misdrijf zij het slachtoffer werden. Pas na lang aandringen was het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) bereid de volledige gegevens vrij te geven, en pas na toestemming van de 25 politiekorpsen. Zo was het voor het eerst mogelijk cijfers op gemeenteniveau te berekenen. Ook voor het onderdeel `persoonlijke ervaring’ is deze monitor gebruikt.

Minder problematisch was het om voor het onderdeel `beleid en handhaving’ gegevens te krijgen. Het ministerie van Binnenlandse Zaken deed een onderzoek onder gemeenten naar de aanwezigheid van een uitgewerkt veiligheidsplan. Inmiddels is dat een belangrijk beleidsstuk. In 10 procent van de gemeenten staat helaas nog niets op papier. Hier verstrekte het ministerie op verzoek de gegevens op gemeenteniveau. Het CBS leverde voor drie clusters van misdrijven de uitgesplitste ophelderingspercentages.

Om na te gaan of gemeenten iets hebben geleerd van de rampen in Volendam en Enschede, is dankbaar gebruik gemaakt van een door de Inspectie Openbare Orde en Veiligheid (IOOV) wel openbaar gemaakt onderzoek naar de aanwezigheid van gebruiksvergunningen. (…)

Fors

De vergelijking van Elsevier is zo breed opgezet, omdat juist `integrale veiligheid’ de afgelopen jaren inzet was van fors overheidsbeleid. Het kabinet-Balkenende-I stak 800 miljoen euro extra in veiligheidsbeleid en de afgelopen jaren kwamen er zesduizend ambtenaren veiligheid bij. Al in 1993 was begonnen aan een bouwwerk van Integrale Veiligheidsrapportages bij BZK, later volgden al even integrale veiligheidsplannen van gemeenten. (…)

In het turbulente verkiezingsjaar 2002 werd pregnant duidelijk hoe de burger de overheid inmiddels wantrouwt. Veiligheid was na immigratie het tweede issue. Justitie en BZK lanceerden najaar 2002 een stevig veiligheidsprogramma tegen criminaliteit. Onlangs stuurde VVD-minister Johan Remkes van Binnenlandse Zaken een brief naar de Tweede Kamer, met de `einduitslag’ van alle exercities na Enschede en Volendam. Een lofzang op wat is bereikt, vooral door een task force van de betrokken ministeries, het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Maar, wat weet de burger nu? Die zal geen nacht beter slapen van wat politici en bestuurders zeggen te hebben bereikt. Van de eindeloze stroom rapportages die vertelt hoe het kwam en hoe het moet. Want zelf heeft die burger nauwelijks zicht op de stand van zaken, op de prestaties van zijn eigen gemeente toch de direct verantwoordelijke voor zijn welzijn. Gemeentebestuurders benchmarken zich suf, maar naar een openlijk oordeel over de ware prestaties mag de burger raden.

`Integraal Veiligheidsbeleid’ is een mooi, maar moeilijk meetbaar doel. Het geld was er snel. Maar ondanks alle `monitoring’, onderzoek en opgewekte ministeriële brieven aan de Tweede Kamer, ontbreekt het aan een deugdelijke administratie en vooral aan overzicht. Het werd ook een onbesuisde actie om te laten zien dat het anders kan.
Wat nog altijd hardnekkig ontbreekt, is het besef dat burgers pas te overtuigen zijn door openlijke verslaglegging en verantwoording. Door vergelijking en door de feiten.
Maar daarvoor zijn gemeenten te autonoom, politiekorpsen te eigenheimerig en mist Den Haag het gezag, de bevoegdheid – of de wil.

Is Nederland straks echt veiliger? Niemand zal het kunnen bewijzen.

VEILIG WONEN: DE WINNAARS

DE BESTE HANDHAVERS

GEMEENTEN MET VEILIGHEIDSPLAN, HOOG OPHELDERINGSPERCENTAGE, EN GOEDE CONTROLE OP BRANDVEILIGHEID

1. Goes
2. Lemsterland
3. Tytsjerksteradiel
4. Ooststellingwerf
5. Achtkarspelen
6. ‘s-Gravendeel
7. Noordoostpolder
8. Weststellingwerf
9. Woudrichem
10. Hellendoorn

STEDEN MET DE BESTE HANDHAVING

RANGORDE STEDEN MET MEER DAN 100.000 INWONERS*

1. Arnhem
2. Haarlem
3. Haarlemmermeer
4. Zaanstad
5. Breda
6. Eindhoven
7. Apeldoorn
8. Zoetermeer
9. Leiden
10. Emmen
11. Nijmegen
12. Enschede
13. ‘s-Gravenhage
14. Ede
15. Tilburg
16. Dordrecht

*Onvoldoende gegevens voor: Almere,Amersfoort,Amster- dam, Groningen, ‘s-Hertogenbosch, Maastricht, Rotterdam, Utrecht en Zwolle

DE VEILIGSTE GEMEENTEN

MINSTE MISDRIJVEN,VERKEERSONGEVALLEN EN GEVAARLIJKE BEDRIJVEN (LANDELIJK)

1. Littenseradiel
2. Sint-Michielsgestel
3. Ferwerderadiel
4. Tytsjerksteradiel
5. Hontenisse
6. Franekeradeel
7. Schiermonnikoog
8. Opsterland
9. Noord-Beveland
10. Borger-Odoorn

DE VEILIGSTE STEDEN

RANGORDE VAN DE 25 STEDEN MET MEER DAN 100.000 INWONERS

1. Emmen
2. ‘s-Hertogenbosch
3. Zoetermeer
4. Enschede
5. Haarlemmermeer
6. Zwolle
7. Almere
8. Apeldoorn
9. Haarlem
10. Zaanstad
11. Ede
12. Amersfoort
13. Utrecht
14. Maastricht
15. Leiden
16. ‘s-Gravenhage
17. Rotterdam
18. Arnhem
19. Eindhoven
20. Nijmegen
21. Groningen
22. Amsterdam
23. Dordrecht
24. Breda
25. Tilburg

HET VEILIGSTE GEVOEL

GEMEENTEN MET HET HOOGSTE PERCENTAGE MENSEN DAT ZICH VEILIG VOELT

1. Vlieland
2. Schiermonnikoog
3. Ameland
4. Terschelling
5. Urk
6. Westerveld
7. Hardenberg
8. Sluis-Aardenburg
9. West Maas en Waal
10. Raalte

DE BEST GEWAARDEERDE POLITIE

GEMEENTEN MET HET HOOGSTE PERCENTAGE INWONERS DAT TEVREDEN IS OVER DE POLITIE

1. Ameland
2. Urk
3. Terschelling
4. Vlieland
5. Schiermonnikoog
6. Raalte
7. Borger-Odoorn
8. Edam-Volendam
9. Loon op Zand
10. Rucphen

HET BRANDVEILIGST

GEMEENTEN MET HET HOOGSTE OORDEEL VAN DE INSPECTIE VOOR OPENBARE ORDE EN VEILIGHEID OVER GEBRUIKSVERGUNNINGEN

1. Enkhuizen
2. Zeewolde
3. Assen
4. Roermond
5. Rotterdam
6. Almere
7. Voorschoten
8. Uden
9. Noordwijk
10. Edam-Volendam

Verder bij dit omslagverhaal:

DE BURGER ALS BOEVENVANGER TE FIETS
Tilburg wil oprukkende straatroof in en rond het centrum effectiever bestrijden.

GIFTIG GAS OF DE GROTE KLAP
Rotterdam: de brandweer van gemeente en bedrijven werken samen in rampenbestrijding