De vijf grootste bankgroepen in België beleggen samen bijna 1,5 miljard dollar in de wapenindustrie. Dat is de belangrijkste conclusie uit het artikel ‘Uw bank investeert in wapens’, dat in november 2003 in maandblad MO* verscheen. Samen met de campagne ‘Mijn Geld. Goed geweten?’, een initiatief van enkele middenveldorganisaties, bracht de publicatie in Vlaanderen een maatschappelijk debat op gang over investeringen in de wapenindustrie. Het artikel leidde tot parlementaire vragen en aandeelhoudersacties en verplichtte de betrokken banken om hun investeringsbeleid ter discussie te stellen.
De kennis, ervaring en contacten die aanwezig zijn bij ngo’s en sociale organisaties kunnen de ideale basis vormen voor ophefmakende journalistiek. Het artikel in MO*, een maandblad over globalisering, internationale politiek en duurzame ontwikkeling (www.mo.be), is het resultaat van een vruchtbare samenwerking tussen de MO*-redactie en verschillende organisaties uit de zogenaamde civiele maatschappij. Onderzoeker Christophe Scheire van Netwerk Vlaanderen (www.netwerk-vlaanderen.be) begon in de lente van 2003 met een onderzoek naar de relatie tussen banken en wapenproducerende bedrijven. De centrale vraag: investeren de vijf grootste bankgroepen in België het geld van hun klanten in wapenindustrie? Het thema leek Netwerk Vlaanderen geschikt om het grote publiek te sensibiliseren over de bankwereld.
MO* en Netwerk Vlaanderen besloten om samen te werken: met het onderzoeksrapport ‘Mijn Geld. Goed geweten’ zorgde Netwerk Vlaanderen voor de informatie en de cijfers, MO* stond in voor de journalistieke verwerking van de gegevens en de verspreiding naar het grote publiek toe. MO* liet in het artikel ook de banken zelf en verschillende ethici aan het woord.
Arbeidsintensieve zoektocht
Scheire werkte zes maanden als halftijdse werkkracht aan het onderzoeksrapport. Het grootste probleem tijdens zijn onderzoek was dat de betrokken banken geen informatie wilden loslaten. Daarom werd Scheires zoektocht heel arbeidsintensief. Bovendien moest alle gepubliceerde informatie dubbel gecheckt worden en moesten de bewijzen zwart op wit gedrukt staan. Het onderzoeksrapport ‘Mijn Geld. Goed geweten?’ is gebaseerd op databestanden die voor de financiële sector zelf worden bijgehouden, persberichten van bedrijven en vakliteratuur rond de financiële wereld zoals financiële tijdschriften, websites van bedrijven, documenten die bedrijven moeten leveren aan de beurscontroleorganen en jaarverslagen. Verder werkte Scheire samen met de vredesbewegingen Forum voor Vredesactie en Vrede vzw. De belangrijkste informatie tijdens het onderzoek kwam van Profundo (www.profundo.nl). Dat is een Nederlands economisch onderzoeksbureau dat zich richt op de analyse van aandeelhouders, banken en andere financiers, toeleveranciers en afnemers van bedrijven en adviseert over maatschappelijk verantwoord ondernemen. Profundo werkt voornamelijk voor ngo’s en is opgericht door Jan Willem van Gelder, die ruime ervaring heeft als economisch onderzoeker en journalist.
Conclusies
De conclusies van Scheires onderzoek waren opzienbarend: de vijf grootste bankgroepen in België, AXA, KBC, ING, Fortis en Dexia beleggen samen bijna 1,5 miljard dollar in 11 wapenproducenten. De banken onderhouden financiële relaties via leningen, aandelen, kredietfaciliteiten en beleggingsfondsen. In het artikel ‘Uw bank investeert in wapens’ confronteerde Kristof Clerix de betrokken banken met deze vaststellingen, en liet hij enkele ethici aan het woord. ‘Banken die geld investeren in wapenproductie zijn indirect medeverantwoordelijk voor de dood van onschuldige slachtoffers’, besloot ethicus Koen Raes.
De publicatie van het artikel in MO* en de lancering van het onderzoeksdossier ‘Mijn geld. Goed geweten?’ maakten de problematiek voor het eerst bekend bij het ‘grote publiek’ in Vlaanderen.
Verschillende grote Vlaamse kranten begonnen over de relaties tussen banken en wapenindustrie te schrijven en een publiek debat kwam op gang. Netwerk Vlaanderen kreeg heel wat telefoontjes van beleggers, gemeentes en andere klanten van banken. De sensibilisering van het publiek rond het thema is zeker geslaagd. Bovendien leidde de publicatie tot aandeelhoudersacties: in april en mei 2004 vonden de jaarlijkse algemene vergaderingen van AXA,KBC, ING, Fortis en Dexia plaats. Op deze vergaderingen stelden aandeelhouders kritische vragen over de relaties tussen de banken en wapenproducerende bedrijven. Ook in de politieke wereld vonden het MO*-artikel en het onderzoeksdossier van Netwerk weerklank. In de commissie Financiën werden parlementaire vragen gesteld aan minister van Financiën Reynders. Er werd gepraat over een wetsvoorstel over transparantie in de banksector, en minimale ethische normen voor investeringen door Belgische financiële instellingen. De Senaat en de commissie Financiën van de Kamer keurden een wetsvoorstel goedgekeurd dat Belgische beleggingsfondsen verbiedt te investeren in antipersoonsmijnen en hen verplicht te rapporteren over ethische criteria in hun investeringsbeleid.
Investeringsbeleid
En de banken zelf? De Raden Van Bestuur van Dexia, Fortis en ING engageerden zich om iets aan hun investeringsbeleid te veranderen. Ook bij KBC kwam de discussie op gang. Dexia en KBC hebben intussen reeds een aantal investeringen stopgezet en Dexia wil over het thema een rondetafelconferentie opzetten in de banksector. De problematiek werd ook in de Raad van Bestuur van de Belgische Vereniging van Banken besproken. Een aantal andere banken, zoals bijvoorbeeld Triodos Bank en Ethias, zijn door de hele campagne begonnen met het aanscherpen van hun beleid ten aanzien van de wapenindustrie. Na de publicatie van het MO*-artikel zette Scheire zijn onderzoek naar de relatie tussen banken en wapenproducerende bedrijven voort. In een later verschenen rapport onderzocht hij of de vijf banken het geld van hun klanten ook investeerden in controversiële wapensystemen zoals landmijnen en clusterbommen.
‘Uw bank investeert in wapens’ werd een succesverhaal.
Een goed thema, een goede vraagstelling en goed onderzoek kunnen de basis vormen voor een publicatie die een maatschappelijk debat op gang kan brengen. Belangrijk is wel dat je als onderzoeker de lat hoog legt als het gaat om de kwaliteit van je informatie. Publiceer enkel die informatie waar je zeker van bent en neem geen genoegen met aanwijzingen en geruchten. Dat is de enige manier om serieus genomen te worden.
