In 2012 werden twee redacteuren van dagblad Trouw genomineerd voor De Loep voor tekstuele producties met een bijzonder boek over mensenhandel in Nederland. Begin november dit jaar werd bekend dat één van beide redacteuren met regelmaat gefingeerde bronnen opvoerde (ook in het betreffende boek), een recent verschenen onderzoek toonde de omvang van die journalistieke doodzonde aan. Toenmalig Loep-juryvoorzitter Ad van Liempt kijkt terug op de nominatie van 2012, en reflecteert op het werk van de onderzoeksjournalist én de hem/haar beoordelende jury.
Door Ad van Liempt, voorzitter jury De Loep 2012
‘In positieve zin valt ook de eerlijkheid van Roessingh en Ramesar op: wanneer het ze niet lukt om verder door te dringen schrijven ze dat ook direct op.’
Die zin staat in het door mij geschreven Juryrapport VVOJ PRIJS 2012, waarin een alinea is besteed aan het door ons genomineerde boek Slaven in de polder, van de twee genoemde Trouw-journalisten. De passage geeft nu, na de publicatie van het onthutsende onderzoeksrapport over de journalistieke doodzonden van Perdiep Ramesar, wel extra te denken.
De jury toonde destijds ‘veel respect voor het werk van dit duo’. We vonden het een indrukwekkend boek dat inzichten biedt in de wereld van mensenhandel, die voordien niet bekend waren. Toch heeft Martijn Roessingh, tegenwoordig lid van de hoofdredactie van Trouw, laten weten dat de productie van het boek (ik neem aan: van eventueel nieuwe drukken) is stopgezet na de publicatie van het rapport over Ramesars werkwijze. Ook hij, co-auteur van het boek en van vele stukken in Trouw, heeft het vertrouwen in de herkomst van Ramesars informatie verloren.
Werkwijze
In de Loep-procedure wordt altijd geïnformeerd naar de werkwijze van inzenders. Zij leveren die zelf aan. Ook wordt genomineerden gevraagd een bijdrage te leveren aan het Jaarboek van dat jaar, hetgeen de Trouw-redacteuren deden. Ramesar en Roessingh schreven destijds aan de jury:
‘We hebben vaak anonimiteit moeten beloven en zijn soms een vol jaar bezig geweest voordat we voldoende vertrouwen hadden gewonnen om een verhaal te kunnen publiceren. Slachtoffers zijn bang voor de handelaren en bovendien in veel gevallen getraumatiseerd. Geregeld zijn gesprekken op het laatste moment afgeblazen. Uiteindelijk wonnen we vaak het vertrouwen omdat we de betrokkenen konden laten zien dat we niet voor het ‘snelle verhaal’ gingen, maar probeerden duidelijk te krijgen wat er echt was gebeurd.’
In hun toelichting op hun inzending schreven Ramesar en Roessingh ook dat niet alles gelukt was, dat sommige werelden ondoordringbaar waren gebleken. Des te verrassender zijn daarom de uitkomsten van het onderzoek van Jeroen Smit en Egbert Meyjer – daaruit bleek dat Ramesar altijd wel iemand te spreken kreeg die een perfecte quote leverde.
Wat nu?
Wat moet je nu, als juryvoorzitter van De Loep 2012?
De nominatie intrekken lijkt me zinloos: een gebaar zonder enige consequentie. Een nominatie is geen prijs. Bovendien zou het onrechtvaardig zijn jegens Martijn Roessingh, die door het gebeurde al zeer gefrustreerd moet zijn. Ik heb de indruk dat zijn samenwerking met Ramesar een matigende invloed op diens scoringsdrift heeft gehad. Over het algemeen lijkt het werken in duo’s bij onderzoeksjournalistiek aan te bevelen, het maakt dit soort fraude een stuk lastiger, zij het dus niet onmogelijk.
Verder blijkt maar weer hoe moeilijk het is te oordelen over onderzoeksjournalistieke producties. Ze staan terecht bloot aan kritische observatie. De twee andere genomineerde tekstproducties van 2012 (over de gevallen burgemeester van Schiedam en de gevallen wethouder van Roermond) betreffen ook onderwerpen die nog altijd de aandacht hebben van justitie en onderzoekscommissies.
Onderzoeksjournalistiek is zwaar, taai en heel belangrijk werk. Ook het beoordelen van de kwaliteit ervan is ongehoord lastig. Dat blijkt maar weer uit de beoordeling van Slaven in de polder, dat we destijds prezen om de eerlijkheid van de auteurs.
