Waar houdt de journalist op en begint de activist? Is het problematisch als een journalist zich gedocumenteerd en transparant inzet voor een bepaalde zaak? Wat zijn de regels? Of is het een illusie te denken dat journalistiek slechts informerend is? Deze vragen kwamen aan bod tijdens het Mediacafe van de VVOJ in samenwerking met deBuren, OneWorld en Fonds Pascal Decroos op 19 oktober 2015. Een duidelijk antwoord is nog niet gevonden.
Door Pauline Sinnema, 26 oktober 2015
Bij journalist Mark van Baal was het het duidelijkst, in een uitverkochte zaal van Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Hij zet zich in met een actieplan om Shell te transformeren, richting duurzaamheid. Via zijn website follow-this.org kun je voor 30 euro een aandeel Shell kopen en meteen, via een handig linkje, een mail sturen naar Shell-CEO Ben van Beurden (aanhef: Dag Ben) om te laten zien dat het je als kersverse aandeelhouder ernst is. Een praktisch plan, want aandeelhouders hebben macht, en kunnen een bedrijf een bepaalde kant opduwen. Daar hoef je niet eens een meerderheid voor te hebben. Van Baal: “Bij ABN-AMRO lukte dat destijds al met 1 % .”
Met een Follow-this aandeel word je een van de groene aandeelhouders die, onder leiding van Van Baal, Shell willen omvormen tot een duurzaam energiebedrijf. Dat wil Shell ook wel, zegt het, maar pas in 2050, en dat schiet natuurlijk niet op. Van Baal heeft dit afgelopen eerste actiejaar al een aardig aandelenpakket van rond de een miljoen euro opgehaald. En hij doet het tactvol. Niet schreeuwen, geen taarten gooien, maar op aandeelhoudersvergaderingen verschijnen als een keurige David, in pak met stropdas, “om Goliath een duwtje in de goede richting te geven. Net zo lang tot Shell zich gesteund voelt om het roer om te gooien.” En waarom Shell? Omdat dat, volgens Van Baal, van alle energie-giganten de meeste innovatieve is.
Hij heeft de tijdgeest mee, de pensioenfondsen die hij benadert beginnen in zijn richting te bewegen, al decennia ‘slapende’ aandeelhouders worden langzaam wakker, de onvrede moet ergens heen. En die kan nu dus regelrecht naar het aandelenfonds van Mark van Baal.
Journalist en activist: gaat dat wel samen ?
Nee, vindt Mark van Baal, dat zou hem ongeloofwaardig maken. Toen hij met zijn actie begon heeft hij zijn baan – schrijven over energievoorziening – opgezegd. Gelukkig werkt zijn vrouw en kan er nog wat spaargeld worden opgeknabbeld; hij heeft zichzelf twee jaar bevlogen actietijd gegeven zonder journalistieke banden.
Bij de andere twee panelleden gisteravond lag het niet zo duidelijk. De Venezolaanse blogger Orlando Verde, wonend in Antwerpen, probeert aandacht te genereren voor de onrechtvaardige situatie in Venezuela via onder meer Kifkif.be. Een Vlaams platform, aldus Verde, voor gelijkheid, dialoog en duurzaamheid en tegen racisme en discriminatie. Het probleem is dat de situatie in Venezuela steeds razendsnel verandert, hij kan het wat moeilijk bijhouden vanuit den vreemde. Maar toch probeert hij internationale organisaties te bewegen zich ermee te bemoeien. Hij ‘neemt standpunten in en geeft ongehoorde stemmen een platform’. Wat maakt hem dat? Journalist? Actievoerder? Allebei, volgens Verde. “Alleen de waarheid vertellen is al activisme.” Terwijl dat volgens sommige collegae in de zaal nou juist de kerntaak van een goede journalist is.
Lonneke van Genugten, hoofdredactrice van OneWorld, afkomstig uit ontwikkelingssamenwerking-sferen, maakte de spraakverwarring nog iets groter. Ze introduceerde het begrip ‘constructieve journalistiek: niet neutraal, wel objectief’. Je begint met goed onderzoek, daarna zet je je in voor goede doelen. En iedereen vond Arjen Lubach nu wel zo leuk, die de avond ervoor net een item op tv gehad over TIPP, het omstreden vrijhandelsverdrag tussen de VS en Europa, “maar wij waren daar als eerste tegen”.
Ook Van Genugten ziet het vertellen van de waarheid als ‘een daad, die bedoeld is om de burger te activeren, de problemen bloot te leggen en de oplossing te laten zien’. Maar ja, zuchtten sommige toehoorders, wat is De Waarheid en bestaat De Oplossing wel?
De zaal wou een actievoorbeeld horen. Van Genugten kwam met een verslaggeefster die samen met Eritrese vluchtelingen per trein door Frankrijk was gereisd. Die vluchtelingen werden uit de trein gezet ‘omdat ze zwart waren.’ Dus toen kwam de verslaggeefster in actie? Nee, ze reisde door naar huis. “Maar ze heeft er wel verslag van gedaan en daarmee de vluchtelingen actief een stem in het debat gegeven.’’ Een eenvoudige tweet van een andere collega, over zijn zoon die aanwezig was bij de ongeregeldheden in de noodopvang van Woerden, bestempelde ze als ‘actiejournalistiek’ en na enig protest als ‘activerende journalistiek’ omdat andere media op zijn tweet waren ingesprongen.
En hoe ga je als niet neutrale maar wel objectieve journalist om met onwelgevallige feiten? Van Genugten had een voorbeeld uit haar eigen privéleven. Ze is tegen de wegwerpluier en voert actie voor de katoenen luier. Tot het tot haar doordrong dat al die luierwasbeurten ook een flinke aanslag op het milieu betekenen. En die kennis deelde met haar lezers. Het leidde tot totaal verschillende reacties. De ene groep concludeerde opgelucht dat ze, als ze een keertje minder naar Milaan vlogen, de wegwerpluier dus wel gecompenseerd hadden. De katoen-aanhangers noemden haar een regelrechte verrader. Van Genugten vond het een geslaagd resultaat: beide kampen gemobiliseerd.
En dan was er nog de droom van Shell-actievoerder Mark van Baal: Joris Luijendijk, begin een bank!
