‘De media zijn ingericht op landen en steden, maar veel kwesties zijn internationaal. Daar moeten we op inspelen’, zegt de Amerikaanse onderzoeksjournalist Charles (‘Chuck’) Lewis in de meeting ‘Samenwerken over de grenzen heen’. Lewis werkte voor 60 Minutes en richtte de Centre for Public Integrity (CPI) op. Ook is hij de founding father van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ).
door Pim Brasser
De 62-jarige Charles Lewis begint met een knap staaltje ‘opa vertelt’ van meer dan een half uur. “ Bij 60 Minutes was het mijn taak om de bad guys te vinden. Ik was constant op zoek naar scoops. De bad guys waren meestal wit en heel rijk. Ik moest die mensen vervolgens overtuigen dat het een goed idee was in ons programma te verschijnen. Ik heb geprobeerd nooit te liegen. Volgens mij heb ik nooit gelogen.”
Hij gaat verder met een kritisch verhaal over de Amerikaanse onderzoeksjournalistiek. Hij zit al decennia lang in het vak en staat bekend als één van de felste critici van binnenuit. “Watergate was natuurlijk een overwinning voor de onderzoeksjournalistiek, maar tien jaar later waren de Amerikaanse journalisten weer in slaap gedoezeld. Er waren verschillende schandalen, maar de media misten die verhalen compleet. Ze hadden grote redacties, maar waren lui. Dus ik besloot het maar zelf te doen.”
Daarom richtte Lewis in 1989 The Centre for Public Integrity (CPI) op. Het is nu de grootste non-profit onderzoeksjournalistieke organisatie in de Verenigde Staten. De projecten worden gefinancierd uit giften.
Lewis vertelt dat Amerikaanse media elkaar haatten eind jaren tachtig, maar dat ze elkaar erg konden helpen door kennis te delen. Door de opkomst van het internet begon dit steeds meer gemeengoed te worden.
LuxLeaks is een recent voorbeeld van een grote internationale samenwerking. Bij Lewis op het podium zit ook Kristof Clerix van Mo* Magazine, een van de titels die publiceerden over dit onderzoek van internationaal samenwerkende journalisten. Klerix en zijn collega’s van De Tijd en Trouw hebben er zojuist de Loep in de categorie Tekst mee gewonnen.
Clerix over LuxLeaks: “Door geheime afspraken met de Luxemburgse overheid konden grote bedrijven via een brievenbusconstructie honderden miljoenen belastingvrij doorsluizen. Luxemburg hief één procent belasting, andere landen kregen daardoor niets.”
Maar hoe kwamen ze aan dit schandaal? Het begon met 28.000 bladzijden informatie. Tachtig journalisten uit 26 landen hebben er een half jaar aan gewerkt. Ze onderzochten allemaal het schandaal in hun eigen land en hadden veel contact met elkaar op een apart communicatieplatform, en ze hebben elkaar verschillende keren ontmoet.
Maar hoe maak je zo’n complexe zaak toegankelijk voor een breed publiek? Clerix: “Het bleek dat een bedrijf met 378 miljoen omzet minder dan 3.000 euro belasting betaalde. Een bedrijf met minder dan de helft omzet daarvan, betaalde meer belasting. Toen kwamen we er erachter: hier klopt iets niet. Later ontdekten we dat in één Luxemburgs gebouw 1.600 verschillende bedrijven zaten.”
Een nieuw soort samenwerking is die tussen journalisten en wetenschappers, vertelt Lewis. Wetenschappers zijn waardevol omdat ze net zo functioneren als datajournalisten, maar dan meer expertise hebben over een onderwerp. “Een wetenschapper is tien jaar bezig met een onderzoek, schrijft een onleesbaar boek erover, en komt ergens achterin de krant terecht met een klein stukje. Dan zou ik zeggen: ga samenwerken. Gebruik hun kennis en schrijf het toegankelijk op voor een groot verhaal op de voorpagina.”
Het aanpakken van grote bedrijven stuit natuurlijk op weerstand. Een Franse journalist en een ex-medewerker van PriceWaterhouse Coopers zijn na LuxLeaks aangeklaagd wegens het stelen van documenten. Clerix: “Moeten we dit willen? Een journalist die een groot schandaal aan het licht brengt, moet voor de rechter verschijnen, in plaats van de grote bedrijven, die doorgaan waar ze mee bezig waren. Een journalist moet het met één advocaat opnemen tegen zes advocaten van de grote bedrijven. Dit is een grote bedreiging voor de onafhankelijke onderzoeksjournalistiek.”
Op de foto, vlnr: interviewer Ides Debruyne, Chuck Lewis en Kristof Clerix.
