Meteen nadat de Tweede Kamer de Wet open overheid (WOO) had aangenomen, begon de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een lobby. Doel: voorkomen dat de wet ook de Eerste Kamer passeert. Een aantal gemeenteraden protesteerde daar weer tegen. Hoe staat het er inmiddels voor? Reporter Radio inventariseerde.
De WOO is een initiatiefwet van de fracties van GroenLinks en D66 in de Tweede Kamer. GroenLinks diende het wetsvoorstel juli 2012 in, sinds 2013 wordt het ook door D66 verdedigd. De wet moet de verouderde Wet openbaarheid van bestuur (WOB, uit 1980) vervangen. De WOO legt meer nadruk op openbaarmaking uit eigen beweging. Overheidsorganisaties moeten in een informatieregister bijhouden over welke documenten en datasets ze beschikken. Ook vallen meer publieke organisaties en meer documenten onder de WOO.
‘Beleidsintimiteit’
In april en mei 2016 stellen fracties in een dertigtal – van in totaal 388 – gemeenteraden schriftelijke vragen over de WOO en de VNG-lobby daartegen. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel 19 april met bijna tweederde meerderheid aangenomen. Maar de VNG schrijft op haar website: ‘De Eerste Kamer mag niet instemmen met Wet open overheid’. De WOO zou onuitvoerbaar en duur zijn. En als alles openbaar moet worden, komt de ‘beleidsintimiteit’ in gevaar. Geen pottenkijkers bij de voorbereiding van besluiten.
De raadsvragen komen bijna overal van GroenLinks en/of D66. Ze willen weten hoe B en W over het wetsvoorstel denken en of ze achter de VNG-lobby staan. De meeste vinden ook dat het college zich moet inspannen om de lobby te stoppen en een positief geluid over de Woo laten horen aan VNG of Eerste Kamer.
Bezwaren
Verreweg de meeste colleges steunen de VNG-bezwaren tegen de Woo en de antilobby. Slechts enkele nemen er afstand van. Zo stellen B en W van Arnhem dat de WOO veel minder ver gaat dan de VNG beweert. Goed om naar de kosten te kijken, maar: “Voor het overige hebben wij geen bezwaren tegen het wetsvoorstel.”
En de meeste fracties nemen genoegen met het antwoord dat het college niet van zins is actie richting Den Haag te ondernemen, maar niet allemaal. In enkele gemeenten volgt een motie, meestal om B en W alsnog tot actie te bewegen. Soms ingediend door meer fracties dan die vragen stelden. Voor zover bekend zijn ze allemaal aangenomen, dikwijls met grote meerderheid.
In Amsterdam gaat het net even anders. GroenLinks-raadslid Zeeger Ernsting is de allereerste met vragen. En nog vóór hun beantwoording krijgt hij begin juni met D66 een grote raadsmeerderheid achter een motie om te bereiken dat B en W zich uitspreken voor de WOO en dat de Eerste Kamer laten weten. Er gaat een brief naar Den Haag: overheden moeten meer werk maken van openbaarheid en de WOO is daarvoor een geschikt instrument. Helemaal niet ‘volstrekt onuitvoerbaar’, zoals de VNG beweert. Ook is geen sprake van omvangrijk misbruik, ander punt waar de VNG al jaren over klaagt.
Heerhugowaard doet het ook anders. Geen raadsvragen, meteen een motie. De griffie moet de VNG duidelijk maken dat zij niet namens Heerhugowaard optreedt. Volgens de raad is de WOO ‘wel goed uitvoerbaar en niet kostbaar voor die gemeenten die in het kader van de Archiefwet hun zaken al op orde hadden’. In september schrijft de VNG terug dat ze zich concentreert op de impactanalyse, die de regering heeft aangekondigd. “Op basis daarvan bepalen wij hoe wij onze argumenten onder de aandacht van de Eerste Kamer zullen brengen.”
Andere prioriteiten
Dat zijn dus twee uitgevoerde moties, in Amsterdam en Heerhugowaard. Hoe staat het in andere gemeenten: doen B en W wat de raad van ze wil?
Sommige raadsleden dragen hun college in stevige bewoordingen iets op, maar blijken amper geïnteresseerd of ze de opdracht uitvoeren. Nu Reporter Radio ernaar vraagt, willen ze het ook wel weten, al is ook dat niet steeds het geval. De motie moest een signaal afgeven, heet het, inmiddels zijn er weer andere prioriteiten.
B en W van Almelo, ofschoon aanvankelijk eens met de VNG, heeft de vereniging in juli laten weten dat de lobby niet namens Almelo gebeurt en verzocht die te staken. Sec, precies zoals in de motie stond.
Het Enschedese college moest van de raad hetzelfde doen en de VNG verzoeken ‘volop in te zetten op het gezamenlijk beter maken van deze wet’. Het college heeft tot drie weken geleden gewacht met de raad te informeren. Het stelt dat de VNG haar standpunt onder invloed van raadsmoties heeft genuanceerd en dat daarmee aan de wens van de raad is voldaan. D66 en GroenLinks, indieners van de motie, kunnen zich daarin vinden.
Invloed aanwenden
Van de Groningse raad moest het college binnen de VNG zijn invloed aanwenden ‘om de invoering van de wet open overheid te bevorderen’ en de raad daarover informeren. Dat moet nog altijd gebeuren. B en W hebben eerst de impactanalyse willen afwachten.
De Leidse raad verlangde dat B en W zich van de VNG-lobby distantiëren en een positief geluid richting Eerste Kamer sturen, samen met de opvatting dat het Rijk de kosten moet betalen. In een brief aan de Eerste Kamer nam het college in september afstand van de VNG lobby en omarmde de Woo. “De WOO biedt door de verplichting om een openbaar register van documenten bij te houden en door de verplichting om meer zaken actief openbaar te maken een extra stimulans voor overheden om nog transparanter te werken. Wij juichen dit initiatief dan ook toe.” Echter: “Wij menen dat de wetgever […] de hogere kosten voor onze bedrijfsvoering moet opvangen.”
Pro-WOO
De gemeenteraad van Velsen wilde eveneens graag een pro-WOO-verhaal bij de senaat bezorgd zien. De indiener van de motie heeft eind januari geïnformeerd hoe het ermee staat. Een week later, afgelopen dinsdag, stond ineens een conceptbrief aan de VNG op de agenda van B en W. Maar het agendapunt is aangehouden.
In Haarlem sprak de raad eind juni zijn steun uit voor de WOO en droeg B en W op deze per brief aan de VNG over te brengen. Vorige maand werd duidelijk dat half november een brief was uitgegaan. Haarlem ‘ondersteunt de gedachte van de wet’, maar deelt ook de VNG-zorgen over uitvoerbaarheid en kosten.
Fractieleider Dilia Leitner van D66, dat de motie met vijf andere fracties heeft ingediend, is daar totaal niet over te spreken en agendeert het onderwerp voor een commissievergadering van afgelopen donderdag. Daar krijgt de betrokken wethouder, Jeroen van Spijk (ook D66), zowat de hele raad over zich heen. In plaats van de visie van de raad heeft hij de bedenkingen van het college tegen de WOO overgebracht. De raad verlangt van hem een nieuwe brief. Dat noemt Van Spijk ‘geen enkel probleem’. Als hij hem stuurt, en dan met de juiste inhoud, wordt de Haarlemse motie alsnog uitgevoerd.
Geen aanvechting
Ten slotte Utrecht. Eind mei nam de raad met grote meerderheid een motie aan van GroenLinks, D66 en SP. De raad vond dat toegang tot informatie ‘een recht is en geen gunst’, en dat de ‘VNG transparantie dient te bevorderen’. Het college moest daarom alles doen om de VNG-lobby te stoppen. En de raad wilde weten hoe dat verliep. GroenLinks-raadslid Steven de Vries weet niet of het college iets in VNG-richting heeft ondernomen en toont ook geen aanvechting om daar achter te komen. Op zijn ‘dynamische prioriteitenlijst’ is het onderwerp weggezakt.
Michel Eggermont (SP) moet eerst bijgepraat worden over wat de Wet open overheid ook al weer is en weet niet wat het college met de motie heeft gedaan. Maar hij was, zegt hij, ook niet de hoofdindiener. Hij richt zich liever op wat Utrecht doet aan transparantie, zoals het openbare register van geheime stukken, op zijn initiatief tot stand gekomen, maar verstopt op de gemeentelijke website.
En D66-fractievoorzitter Klaas Verschuure gaat na de vraag van Reporter Radio informeren, waarop wethouder Victor Everhardt (ook D66) op 3 februari een memo aan de raad stuurt over de impactanalyse van de WOO. Everhardt citeert de conclusie dat de wet ‘niet uitvoerbaar is en tot hoge extra kosten leidt’. Ofschoon hij met geen woord rept over de motie en de VNG-lobby, die van de raad moest stoppen, is Verschuure in zijn nopjes. Hij ziet het bericht als reactie op zijn motie. “Het signaal vanuit de raad is opgepikt door het college.”
Maar heeft het college de VNG nu wel of niet gevraagd op te houden met de lobby? De gemeente verwijst desgevraagd naar de website… van de VNG. Daarop staat een brief van het Utrechtse college van 14 juli. Het college was per motie opgeroepen ‘binnen de VNG haar invloed op alle niveaus aan te wenden om deze lobby tegen de invoering van de Woo te staken’, maar in plaats daarvan stuurt het die motie gewoon door, zonder aanwending van welke invloed dan ook. B en W sturen ook hun antwoorden op eerdere raadsvragen mee. Daarin zeiden ze tegen zo’n actie al ‘nee’. De motie heeft daarin dus geen verandering gebracht. In feite riep de motie de burgemeester Jan van Zanen op tot een spagaat: hij is tevens voorzitter van de VNG.
Onderzoek door Peter Mom, onderzoeksjournalist. Dit artikel is met toestemming overgenomen van NPO Radio 1. Luister hier de uitzending van Reporter Radio terug.
