Niet eerder reikte de VVOJ zoveel onderscheidingen uit als tijdens de eerste Avond van de Onderzoeksjournalistiek, op vrijdag 6 april in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Liefst twaalf winnaars konden worden gefeliciteerd bij de prijsuitreiking van De Loep 2017, de belangrijkste prijs voor onderzoeksjournalistiek in Nederland en Vlaanderen.
Het grootste team dat een prijs in de wacht sleepte, was dat van de Paradise Papers, waaraan in Vlaanderen Lars Bové en Kristof Clerix meewerkten en in Nederland Gaby de Groot, Jan Kleinnijenhuis, Han Koch, Karlijn Kuijpers en Martijn Roessingh. Hun publicaties verschenen in Het Financieele Dagblad, Knack, De Tijd en Trouw. Het team van zeven journalisten won de prijs in de categorie Opsporende Onderzoeks-journalistiek. “Grondig onderzoekswerk op een zeer moeilijk terrein en met een grote impact in Nederland en België,” aldus de jury. “Dit dossier toont opnieuw de toegevoegde waarde van internationale samenwerking. Na LuxLeaks, SwissLeaks en de Panama Papers/BahamaLeaks begint het een bekend patroon te worden: een datadump met miljoenen e-mails en andere documenten, waarna internationaal samenwerkende journalisten zich storten op de analyse. Met, in de ogen van deze jury, een serie deskundige verhalen met grote impact tot gevolg.”
Lars Bové sleepte nog een tweede Loep in de wacht. Samen met zijn collega’s Stijn Debrouwere en Tobe Steel van De Tijd won hij in de categorie Signalerende Onderzoekjournalistiek, met de productie Airbnb Unlocked. De jury uitte ‘grote waardering voor de slimme inzet van een zelf geprogrammeerde scraper, die licht heeft geworpen op nieuwe ontwikkelingen in de toeristenindustrie’. Een volgens de jury ‘geweldige onderzoeksmethodiek, waarmee feiten aan het licht worden gebracht die Airbnb zelf verborgen wilde houden’. “Hier bewijst zich het voordeel van een data-analist op de redactie (Stijn Debrouwere -red). Door op een slimme manier gebruik te maken van informatie van de site van Airbnb slagen de journalisten erin feiten boven tafel te krijgen die Airbnb zelf liever geheim wil houden. (..)
In de categorie Controlerende Onderzoeksjournalistiek ging de prijs naar Bas Haan, voor zijn boek De rekening voor Rutte. “Een verhaal waar je als onderzoeksjournalist van smult. Fantastisch ook dat je in een boek over een spraakmakend onderzoek dat al is geweest, erin slaagt nóg een onthulling te doen. Waardoor nóg een minister moet aftreden. Dit boek is verplichte literatuur voor elke onderzoeksjournalist,” aldus de jury. “De winnaar in de categorie Controlerende Onderzoeksjournalistiek is een voorbeeld van pure onderzoeksjournalistiek van grote kwaliteit, die getuigt van doorzettingsvermogen en een grondige aanpak, waarbij enige tegenwerking alleen maar motiveert om door te pakken. En dat allemaal geserveerd in een aangenaam verhaal, in mooie scènes opgeschreven.”
De VVOJ Aanmoedigingsprijs, ten slotte, ging dit jaar naar Jesse Frederik van De Correspondent, voor ‘Het absurde Nederlandse boetebeleid: 18.733 celstraffen voor onverzekerde auto’s (die in de garage staan)’.
De jury betoonde zich enorm gecharmeerd van het relatief simpele onderzoek naar de grote gevolgen voor een kwetsbare groep mensen van een relatief onbekende bureaucratische maatregel’.
“Frederik gaat op zoek naar het menselijke verhaal achter kille cijfers. Het is een krankzinnig verhaal over een wijziging in de obscure verkeerswet. (..) ‘Het absurde Nederlandse boetebeleid’ is een productie met kafkaëske kwaliteiten.”
Overgangseditie
De prijzen werden dit jaar voor het eerst niet meer uitgereikt tijdens de VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek. Gekozen is voor een zelfstandig evenement in het voorjaar, dat het mogelijk maakt producties over een compleet kalenderjaar te beoordelen. De Loep 2017 is een overgangseditie, die de periode april 2016 tot en met december 2017 beslaat. Dit verklaart mede het hoge aantal inzendingen: 122 in totaal. De verdeling Nederlands-Vlaams was 87 Nederlands, 32 Vlaams en drie Vlaams-Nederlands. Geschreven artikelen waren veruit in de meerderheid.
De Loepjury ging dit jaar ook voor het eerst aan de slag met nieuwe prijscategorieën: Opsporende, Signalerende en Controlerende Onderzoeksjournalistiek. “Elke indeling kent zijn grensgevallen,” lichtte juryvoorzitter Kees van den Bosch toe. “Een enkele keer vond de jury het nodig een inzending van Signalerend naar Controlerend te verplaatsen, of anderszins. Maar meestal klopte het wel. Meestal viel goed te bepalen of een onderzoek een misstand blootlegde door een overtredende graaier aan de schandpaal te nagelen – dan hebben we het over de categorie Opsporend. Of dat het ging om een totaal verkeerde of onverwachte uitwerking van beleid of gevolg van een wet – dan hebben we het over de categorie Controlerend. Of om het opsporen van een relevante verandering in de maatschappij, een nieuwe vorm van economie of een culturele verandering – u begrijpt het al: de categorie Signalerend.”
Loep en prijzengeld
De winnaars in de drie Loepcategorieën ontvingen ieder een handgeblazen Loep van de Tsjechische glasblazer Marek Bartko. Verder werd per categorie een prijzengeld van €1500 toegekend. De winnaar van de VVOJ Aanmoedigingsprijs ontvangt €750.
Een overzicht van alle twaalf genomineerde producties staat hier.
De samenstelling van de jury en het Loepreglement staan op de vvoj-site.
