‘De man die alles vinden kan’. Zo werd Henk van Ess aangekondigd tijdens #LROJ19. ‘Henk-van-Essen is bij de VVOJ een werkwoord geworden’, vertelde VVOJ-directeur Tanja van Bergen. In zijn vlamcollege liet Van Ess zelf weer eens goed zien wat dat werkwoord betekent.
Henk van Ess geldt al vele jaren als expert in research op internet, met name in sociale media. Vorig jaar sloot hij zich aan bij het internationale onderzoekscollectief Bellingcat. Hij is ook factchecker bij het Amerikaanse Poynter. Bij de Persgroep Campus verzorgt hij online-researchtrainingen voor landelijk en regionaal werkende journalisten.
In het vlamcollege waarmee Van Ess #LROJ19 afsluit, verrast hij ons met een scoop. Beeld voor beeld laat zien hoe hij en zijn Bellingcatcollega’s nieuwe informatie hebben gevonden over de verblijfplaats van de ontsnapte ‘treitercrimineel’ Shahin Gheiybe, die geregeld op sociale media opduikt met provocerende filmpjes warin hij de politie uitdaagt.
Eén van de aanwezigen maakt foto’s van het onderzoek dat Van Ess laat zien. ‘O ja’, bedenkt Van Ess hardop, ‘ik heb niet gezegd dat dat niet mocht’. Twee dagen later, op maandag 18 maart, staat het verhaal in geuren en kleuren in het AD, een dag later gevolgd door nieuwe onthullingen in De Telegraaf.
Aan de hand van het onderzoek Shahin Gheiybe laat Van Ess zien hoe je op Instagram gepost materiaal kunt gebruiken om onderzoek te doen. Om materiaal van Instagram te downloaden gebruikt hij deze tool: www.learnit.today/insta
Hiermee kun je een compleet profiel downloaden. Mocht de persoon in kwestie zaken van Instagram af halen, dan heb je het nog steeds.
Filmpjes zijn foto’s! Een minuut film levert pakweg honderden foto’s op, ieder frame is immers een foto. Met een eenvoudige tool kun je een filmpje converteren in foto’s die je in detail kunt bestuderen: www.learnit.today/convert
De timeline is ook belangrijk. Een tooltje om te zien wanneer wat gepost wordt is
www.learnit.today/instadate
Over het daadwerkelijke onderzoek kunnen geen details worden opgeschreven omdat dat de politie zou kunnen hinderen, of de persoon in kwestie wijzer maken dan hij al is.
Het horloge dat alles vertelde
Het tweede deel van de workshop ging over en onderzoek dat Henk deed naar de journalist Tom Winter, onderzoeksjournalist bij NBC News, iemand die beweerde dat over hem ‘niets te vinden was op internet’. Zijn collega’s waren het zat hem daarover steeds te horen en daagden Henk uit met informatie te komen. Het materiaal waarmee hij moest werken: een profielfoto van de man in kwestie op Facebook.
Op die foto is Winter te zien in een helikopter met een koptelefoon op, een telefoon in zijn hand en een horloge om zijn pols. Henk liet zien dat hij aan deze informatie al genoeg had om te achterhalen waar Winter vloog op het moment van de foto en waarom. De eerste sleutel zat in het horloge: Henk wist te achterhalen om welk merk en model het ging en wanneer dat op de markt was gekomen. (En de prijs, wat voor Winter een verrassing was want het horloge bleek een cadeau van zijn vrouw.)
Daarmee kon hij de periode waarin de foto mogelijk gemaakt was al verkleinen. Bovendien ging het om een horloge dat automatisch de tijd krijgt van de atoomklok, dus hij kon er zeker van zijn dat ook de tijd klopte. Daarna kon Henk aan de hand van de diameter van het horloge ook bepalen hoe groot de telefoon van Winter was, en daarmee het model en weer: de periode dat deze op de markt gekomen was. Uiteindelijk kon hij bepalen dat Winter tussen mei 2017 en 19 maart 2018 in de helikopter zat. Aan de hand van de tijd was via de (openbare) vluchtgegevens te achterhalen om welke politiehelikopter het ging en om welke vlucht: 3 juli 2017, en zelfs de exacte tijd: 14.10 uur.
Moraal van het verhaal: een foto vertelt vaak meer dan mensen denken. Begin je onderzoek met een vast punt. In dit geval was dat het horloge, en werk van daaruit verder.
#osint
#digitalsherlocks
