Dat zijn een paar van de belangrijkste conclusies van een onderzoek naar de ervaringen van journalisten met de Wet open overheid.
Het onderzoek is gedaan door onderzoeksinstituut Centerdata, in opdracht van het onafhankelijke Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) in samenwerking met o.a. de VVOJ.
De Wet open overheid (Woo) vervangt sinds 1 mei 2022 de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en het ACOI wilde graag weten hoe journalisten de Woo ervaren. Daartoe is een enquête gedaan onder 256 journalisten en zìjn diepte-interviews gehouden met 12 journalisten. Een dialoogtafel met 5 journalisten en 4 overheidsmedewerkers had als doel gezamenlijk tot verbeterpunten te komen.
De belangrijkste conclusies zijn:
- De meeste journalisten (84%) geven aan dat de Woo een belangrijke toegevoegde waarde heeft ten opzichte van andere journalistieke bronnen om aan overheidsinformatie te komen. De meningen zijn echter verdeeld over of men erop vertrouwt dat de overheid Woo-verzoeken zorgvuldig afhandelt. Iets meer dan de helft (52%) geeft aan hier (zeer) weinig vertrouwen in te hebben.
- Journalisten zijn niet tevreden over de medewerking van de overheid bij de afhandeling van een informatieverzoek: 57% is ontevreden of heel ontevreden hierover. De Woo-contactpersonen krijgen gemiddelde rapportcijfers van 5,5. Andere overheidsmedewerkers krijgen een 5,4. Hoe lang het duurt voor men een reactie krijgt van de Woo-contactpersoon varieert sterk: de groep journalisten die binnen vijf werkdagen een reactie ontvangt is bijna even groot als de groep die pas na meer dan 20 werkdagen een reactie ontvangt.
- 55 % van de journalisten vermoedt bewuste, politiek gemotiveerde vertragingen wanneer de wettelijke termijn om een verzoek af te handelen niet wordt gehaald zonder vervolgafspraken. Andere redenen voor het niet halen van de termijnen zijn volgens journalistenmogelijk capaciteitsproblemen bij de overheid en het niet op orde hebben van de informatiehuishouding.
- Journalisten (81%) vinden de toepassing van uitzonderingsgronden om informatie niet openbaar te maken niet geloofwaardig. Een nog hoger percentage (93%) vindt het niet geloofwaardig dat er geen documenten met de gevraagde informatie is aangetroffen.
- Journalisten geven aan bereid te zijn tot het aangaan van een samenwerking met overheidsmedewerkers. De meeste winst is te behalen als overheidsmedewerkers en journalisten een Woo-verzoek veel meer benaderen als een gezamenlijk vraagstuk. Samen moeten zij bespreken welke stukken er zijn, wat prioriteit heeft en wat de werkafspraken zijn. Dat betekent ook dat er vaker en eerder gebruik gemaakt moet worden van vertrouwelijke voorinzage om te filteren welke stukken nu echt nodig zijn en zo het verzoek te preciseren. Het is daarnaast belangrijk om elkaar goed op de hoogte te houden.
Aanbevelingen aan de overheid
Op basis van het onderzoek van Centerdata doet het ACOI een aantal aanbevelingen aan de overheid voor een betere uitvoering van de Woo. Zo zou het goed zijn als een bestuursorgaan werk maakt van snelle, open en doorlopende communicatie. Vooral snelheid is van belang voor journalisten voor een relevant en actueel verhaal. Een constant contact tussen overheid en journalisten werkt beter. Het zou ook helpen als overheden transparant zijn over hun werkwijze: als een overheidsorganisatie al van tevoren aangeeft hoe ze het gaat aanpakken en welke stappen doorlopen moeten worden, ontstaat er bij journalisten meer begrip.
Ook zouden de Woo-behandelaars meer mandaat en vertrouwen van hun meerderen moeten krijgen. Journalisten merken dat Woo-behandelaars vaak best willen, maar van bovenaf met handen en voeten gebonden zijn, waardoor het proces stroperig wordt.
Het ACOI adviseert voorts (meer) ondersteuning in te roepen van informatie- en dataspecialisten. Informatiespecialisten zijn in de ogen van het ACOI op dit terrein belangrijker dan juristen. Tenslotte ziet het ACOI veel in het organiseren van dialoogtafels tussen journalisten en overheidsmedewerkers om de kloof tussen beide zijden beter te overbruggen.
