Vrijwel iedere journalist krijgt er vroeg of laat mee te maken: het Centraal Bureau voor de Statistiek. Jelke Bethlehem werkt al jaren bij het CBS en kwam ons vertellen hoe belangrijk het is dat een enquête goed in elkaar zit.
Door Anjuli Veltman
De kennis van Bethlehem kwam goed van pas in zijn eigen woonplaats, Rijnwoude. Het dorpje zou moet fuseren met omliggende dorpen en daar was een hoop gesteggel over. Tijd voor een enquête.
Maar dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. Want dan komen alle factoren die bij zo’n onderzoek horen om de hoek kijken: hoe bereik je de mensen, wie wil je eigenlijk bereiken, wat doe je met de non-respons, hoe groot moet de groep zijn om een juiste conclusie te kunnen trekken.
Allerlei vragen die eerst beantwoord moeten worden voordat zelfs de eerste vraag van de enquête bedacht is.
Het zwakke punt bij een enquête is vaak de vraagstelling. Bethlehem geeft een aantal do’s and don’ts: gebruik simpele taal, stel maar één vraag tegelijk, doe geen beroep op de herinnering etc. En vermijdt vooral het gebruik van ontkenningen.
Een ander punt is het geven van uitleg bij een enquête. Door van te voren informatie te geven kan het sturend werken. Stel uiteraard ook geen subjectieve vragen (mooi voorbeeld van Bethlehem: u hebt toch zeker ook wel een iPad?).
Michel Brandsma van het Dagblad van het Noorden vulde Bethlehem na een half uurtje goed aan. Hij bracht de theorie op leuke wijze in de praktijk.
‘Zelf een onderzoek bedenken en uitvoeren is onderscheidend, leuk om te doen en kan nieuws opbrengen’, aldus Brandsma. Samen met enkele collega’s voerde hij een onderzoek uit naar droge worst (een specialiteit in het hoge noorden).
De worsten werden getest en beoordeeld. Dit lijkt allemaal onschuldig en luchtig nieuws, maar Brandsma waarschuwt: ‘luchtig nieuws kan grote gevolgen hebben!’
Sommige slagers kwamen er namelijk niet al te best af en dan sta je met naam en toenaam in de krant. Een beetje nazorg kan dan geen kwaad.
Een gouden tip van Brandsma: haal er een deskundige bij. In het jurypanel van de droge worsten zat onder andere een slager (wiens worsten overigens niet mee deden aan de test). Nog een belangrijke regel: nauwkeurigheid is heilig. Eén foutje kan een heel onderzoek onderuit halen.
Brandsma gaf nog een ander voorbeeld van een eigen onderzoek. Hij schreef een artikel over iets waar hij zelf tegenaan liep: de telefoonabonnementenjungle. Hij ging verschillende winkels af en kreeg telkens ander advies. Brandsma zag door de bomen het bos niet meer. Hier hebben vast meer mensen last van, dacht hij, en dus besloot hij er een artikel aan te wijden. Een mooi voorbeeld van hoe dagelijkse dingen tot een onderzoek en een leuk artikel kunnen leiden.
De grootste klapper maakte het Dagblad van het Noorden door zich te verdiepen in de ‘prijzenoorlog’ van de supermarkten.
De krant stelde een boodschappenmandje samen met 24 A-merk artikelen, de Prijspeiler. Zo hielden ze met enige regelmaat zelf bij hoe de prijs steeds verder daalde totdat Albert Heijn de andere supermarktketens murw gebeukt had.
Eind goed, al goed voor AH? Niet dus, het Dagblad van het Noorden bleef de supermarkten vergelijken en kwam tot de ontdekking dat de prijzen gewoon weer stegen.
Lang leve de Prijspeiler!
