Het leidt lang niet altijd tot een uitzending, maar de redactie van Andere Tijden gaat wel na welke jubilea er in de nabije toekomst zijn. Zo wordt in het voorjaar van 2003 geconstateerd dat het in 2004 precies vijftig jaar geleden zal zijn dat de eerste Bilderbergconferentie in hotel De Bilderberg in Oosterbeek werd gehouden.
De Bilderbergconferenties zijn altijd een bron van speculatie geweest. De geheime bijeenkomsten van invloedrijke mannen (later ook vrouwen), hebben vanaf het begin in 1954 de meest wilde samenzweringstheorieën gevoed. Zo is er wel gesproken over ‘een geheime wereldregering’. Ook voor de redactie van Andere Tijden was Bilderberg omgeven met de sfeer van geheimzinnigheid. Reden genoeg om te kijken hoever wij konden komen met het onthullen van de raadselen rond de geheime bijeenkomsten.
De eerste vraag bij een programma als het onze is of er nog deelnemers van het eerste uur in leven zijn en bovenal of zij ook mee willen werken. Prins Bernhard was heel lang voorzitter, dat was bekend. Maar wie speelden tijdens de eerste Bilderbergbijeenkomsten nog meer een grote rol? Om daar achter te komen keken we allereerst in openbaar toegankelijke archieven. Op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam en bij het Roosevelt Study Center in Middelburg doken lijsten op met namen van deelnemers en een groot aantal papieren van president Eisenhower en zijn medewerkers. Daarnaast legden we de hand op belangrijke correspondentie tussen de initiatiefnemers. Na deze eerste inventarisatie besloten we ons te concentreren op de eerste bijeenkomst van 1954. Die werd tenslotte gehouden naar aanleiding van een heel actuele problematiek: de groeiende kloof tussen de Verenigde Staten en Europa.
Dan begint het monnikenwerk van de onderzoeksjournalist: elke naam in het internet intikken en kijken wat er terugkomt. We weten uiteindelijk alle deelnemers van 1954 te lokaliseren. Er zijn er nog maar enkelen in leven. Het belang prins Bernhard te strikken voor een interview staat natuurlijk vast. Tegelijkertijd blijkt bankier Rockefeller een van de auteurs te zijn geweest van een stuk dat de toenmalige Amerikaanse wereldopvatting uiteenzette. De Europese kant schreef ook zo’n epistel en beide stukken dienden als basis voor de eerste conferentie. Prins Bernhard en David Rockefeller, daar gaan we voor.
Vriendelijk
David Rockefeller en prins Bernhard komen niet zelf aan de telefoon. Daar hebben ze hun mensen voor. Vriendelijk blijven ze wel altijd, die assistenten. ‘Nee, helaas, dr. Rockefeller heeft nog geen tijd gehad naar uw brief te kijken’. Zo gaat het dan een aantal gesprekken lang, tot het verlossende woord komt: ‘Nee helaas, dr. Rockefeller stemt niet toe in een interview, noch in een gesprek’.
Bij prins Bernard gaat het al net zo. Elk contact moet toch echt via de RVD lopen. Het te verwachten negatieve antwoord van de RVD laat niet eens zo heel lang op zich wachten. ‘Een eerste nee is geen nee’, weten wij en dus wordt er via de indirecte weg van een persoonlijke vriend geprobeerd de prins te bewegen mee te doen. Er gaat nogmaals een schriftelijk verzoek naar de RVD, met een iets anders geformuleerde argumentatie. De eindredacteur van Andere Tijden belt ook eens met het hoofd van de RVD en stuurt hem een mailtje. Het moment dat prins Bernhard tenslotte toestemt in een interview, maar nog geen datum geeft, is het moment dat de assistente van Rockefeller weer een telefoontje krijgt van ‘Dutch Public Television’. Ze weet meteen weer waarover het gaat en ja, ze moet toegeven dat de deelname van de prins de zaak toch wat verandert. Ze zal het hernieuwde schriftelijke verzoek aan de doctor voorleggen.
Tegelijkertijd speelt zich een steekspel af rond niet direct toegankelijke archieven. Het archief van de Bilderbergorganisatie zelf ligt in Den Haag, in het Nationaal Archief. Zonder uitdrukkelijke toestemming van de huidige secretaris-generaal van de Bilderberg is inzage niet mogelijk. Ook niet in de delen die ouder zijn dan vijftig jaar en zeker niet in de delen die jonger zijn dat vijftig jaar.
Moeizaam
Omdat het secretaris-generaalschap een bijbaan is van een Britse bankier die veel reist, verloopt het contact moeizaam. Telefonisch komen we niet verder dan de bekende, vriendelijke assistente. Antwoord per mail laat soms lang op zich wachten. Maar dat komt wel, in de vorm van een afwijzing. Opnieuw geldt: ‘een nee is geen nee’. We houden vol, dringen aan op een ontmoeting. En zo stapt een van de redacteuren tenslotte in het vliegtuig om in Londen een kopje thee te gaan drinken, zich afvragend wat ze nog moet toevoegen aan de vele mails en brieven die al die kant op zijn gegaan. Maar de vasthoudendheid wordt beloond, er komt schriftelijke toestemming voor het gebruik van de papieren èn de geluidsbanden van de eerste conferentie (en ook niet meer dan dat) in het programma ‘Changing Times’.
We zijn ook geïnteresseerd in de archieven van de Nederlandse regering. Omdat de eerste vergadering zich in Nederland afspeelde, ligt het in de lijn der verwachting dat we daar wat vinden. We benaderen het ministerie van Algemene Zaken. Maar van ons Wob-verzoek is nooit meer iets vernomen. We hebben er zelf ook geen druk achter gezet, omdat gaandeweg bleek dat de Nederlandse regering inhoudelijk niets in de melk te brokkelen had. En we hadden intussen al veel materiaal uit andere archieven verzameld. Desondanks blijft het vreemd dat op een verzoek tot inzage niet wordt gereageerd.
Wat nog ontbreekt aan alles wat we tot dan toe hebben verzameld is datgene wat toch tamelijk essentieel is voor televisie: beeld. Via een lokaal archief hebben we zegge en schrijve twee foto’s gekregen van de eerste bijeenkomst in hotel De Bilderberg in Oosterbeek. Die locatie bestaat overigens nog, maar met een onherkenbaar verbouwd interieur. De oplossing ligt in het zoeken naar beeld, of liever, oude films die betrekking hebben op het belangrijkste thema van de eerste conferentie: de almaar koeler wordende relatie tussen Europa en Amerika in het begin van de jaren vijftig. Helaas is dat geen onderwerp waarbij je op de catalogi kunt afgaan. Daarom is een bezoek nodig aan de audiovisuele collectie van de National Archives in Washington. Het levert veel op. Geen enkele papieren beschrijving maakt melding van de verbazing en ontzetting die telkens doorschemert in de vragen van de interviewers in een destijds veelbekeken talkshow als ze weer een gast hebben die in Europa is geweest: ‘Do they really hate us that much over there?’.
Toestemming
Het is intussen eind 2003, de kerstdagen naderen. Er zijn interviews, er is beeldarchief, de montage staat op het punt te beginnen. Als laatste is de toestemming voor de geluidsbanden eindelijk afgekomen. Het bevindt zich in een bunker van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. De bunker, en vooral het personeel dat er werkt, is bij een recente fusie in een verdomhoekje geraakt. Aan het einde van het jaar staan ze op straat of worden naar elders overgeplaatst.
In de loop van de tijd is de administratie van de geluidsbanden hopeloos in de war geraakt. Op de dozen staat geen enkele informatie. De stress slaat nu wel toe. We luisteren naar verhalen uit 1958, uit 1960, althans dat valt op te maken uit wat er wordt gezegd. Eigenlijk mogen we dit helemaal niet horen, maar er lijkt geen andere manier om 1954 terug te vinden. Het is ten slotte de behulpzame archivaris, die na een lang weekend zoeken de juiste banden vindt, een laatste goede daad voor zijn ontslag.
Wat er op de banden is te horen bevestigt nogmaals wat we al eerder ontdekten: Bilderberg is geen samenzwering, geen geheime wereldregering. Na al het werk dat er is verzet, levert deze constatering bij vlagen wel een teleurstellend gevoel op. Maar het is gelukt om daadwerkelijk achter de schermen van Bilderberg te kijken, met aantoonbare bewijzen. Dat heeft tot nu toe nog niemand voor elkaar gekregen.
