In de vuurlinie
Syrië, Gaza, Irak, Libië, Oekraïne: het zijn slechts een paar van de brandhaarden dit jaar. Aan journalisten de taak om conflicten in beeld te brengen, van context te voorzien, de achtergronden te onderzoeken en van alle kanten te belichten. Maar hoe vind je de feiten en onderzoek je de oorzaken als een gebied is afgesloten van de buitenwereld, de stukken niet bereikbaar of de bronnen maar gedeeltelijk betrouwbaar zijn? Hoe benader je slachtoffers en machthebbers, en bewaak je intussen je eigen (geestelijke) gezondheid en digitale veiligheid?
De jaarlijkse conferentie van VVOJ staat in het teken van vragen zoals deze. En met als congreslocatie de stad Kortrijk en omgeving zal er ten tijde van de 100ste verjaardag van de Groote Oorlog ook met hedendaagse ogen naar deze eerste van de beide wereldoorlogen gekeken worden. Wat valt er voor onderzoeksjournalisten te onthullen over oorlog en conflicten, en wat kunnen we leren van onderzoeksverhalen over het verleden voor de journalistieke praktijk van vandaag? Hoe houden we herdenken actueel, en vinden we inspiratie voor vandaag?
Ook voor wie niet rapporteert vanaf de frontlinie valt er dus genoeg te beleven en te leren. Iedere onderzoeksjournalist opereert op het scherpst van de snede en moet met crises kunnen omgaan. De druk op journalisten die dieper graven kan net zo groot zijn als op de oorlogsverslaggever. Intimidatie, omgaan met spin en propaganda, je gevolgd weten door inlichtingendiensten, het komt allemaal langs tijdens de twee dagen in Kortrijk. Fris je vaardigheden op tijdens de computertrainingen. Vind je weg in archieven en sociale media. Verdiep je in de gecompliceerde relatie tussen journalistiek en wetenschap. Ontmoet experts en collega’s, en breid je netwerk uit.
Het programma wordt nu dagelijks bijgewerkt, een programmaschema vind je hier. Een sprekerslijst staat hier. Blijf checken: er komt nog meer moois bij. Het definitieve programma vind je uiteindelijk in de conferentiemap en op de speciale conferentie-app.
Key notes:
Hoe frontlinie-verslaggeving en journalistiek onderzoek in elkaar kunnen overlopen bleek afgelopen zomer op de plek waar toestel MH17 van Malaysian Airlines neerstortte. RTL-Nieuws-correspondent Jeroen Akkermans ging zelf aan de slag om materiaal voor verder onderzoek te verzamelen waar officiële onderzoeksteams niet konden komen. Eerder al onderzocht hij de dood van ‘zijn’ cameraman Stan Storimans in Georgië. Maar altijd vanuit zijn journalistieke gedrevenheid. Akkermans spreekt een key note speech uit.
The Guardian staat bekend om zijn interactieve longreads en multimediale projecten. Teamleider Francesca Panetta laat op vrijdag 7 november in de tweede key note speech zien hoe in de bijzondere productie over de Grote Oorlog, A Global Guide to the First World War, moderne verslaggeving en historische content samenkomen. In een speciale sessie op vrijdagmiddag neemt Panetta managers en redactiechefs mee op het praktische pad dat tot zo’n publicatie leidt.
In de afsluitende key note speech laat David Schraven zien hoe hij de toekomst van onderzoeksjournalistiek ziet: zijn het platforms als zijn nagelnieuwe Correct!v? Is het internationale samenwerking? Wat doet de MH17 ineens in dit plaatje? En wat vindt de voormalig penningmeester van VVOJ-zusterorganisatie Netzwerk Recherche (dat zojuist een grote interne crisis doorstond) van de rol van verenigingen als NR en de VVOJ?
Een optimistische kijk op het vak, de inhoud en de kracht van samenwerken.
Hoe ver mag je als journalist gaan als je risico’s aan de kaak stelt? Nils Mulvad (Aarhus School of Communication) noemde de namen van boerderijen waar de gevaarlijke MRSA bacterie huis hield en kreeg er een boete voor: privacyschending. Met zijn ervaringen en onder leiding van gezondheidsredacteur Rinke van den Brink (NOS Journaal) kijken we naar Vlaamse en Nederlandse grenzen aan de vrijheid van onderzoek naar gezondheidsrisico’s.
In een andere sessie op zaterdag nemen we de voedselketen onder de loep. Hoe veilig is ons eten, en wat valt er allemaal nog te onderzoeken aan onze dagelijkse kost? Hoe lopen de geldstromen, en hoe staat onze voedselveiligheid erbij? Met onder meer Eric Smit (Follow the Money).
En we vragen ons af of we nog wel in staat zijn wetenschappers en universiteiten kritisch te bevragen. Hoe snel gaat academische kennis, en hoe gesloten zijn de kennisbolwerken? Hoe kom je er als journalist doorheen met je vragen? Chef wetenschap van De Volkskrant Maarten Keulemans deelt zijn beste tips.
Een serie sessies richt zich op de veiligheid van de onderzoekende journalist:
– Arjen Kamphuis (Gendo.ch en The Center for Investigative Journalism, Londen) geeft op zaterdag twee trainingen in de beveiliging van je laptop.
– Psychiater en onderzoeker Anthony Feinstein geeft praktische informatie hoe een journalist kan omgaan met werken onder druk en in crisisomstandigheden zonder er geestelijk aan onderdoor te gaan. Rudi Vranckx leidt hem in.
– Onderzoeksjournalisten zijn een logisch doelwit van veiligheidsdiensten. Huub Jaspers (VPRO Argos) laat je in een interactieve workshop zelf meemaken wat dat is en hoe je ermee kunt omgaan.
Bijzonder:
– de proefsessie ‘Systemic journalism’ die Paul van der Cingel (Research voor de Regio) op zaterdag zal geven. Weet je niet wat dat is? Dan moet je hem zeker bijwonen! En lees vast een opwarmer om je nieuwsgierigheid te prikkelen.
– ‘gamification’ van journalistiek onderzoek. AlJazeera experimenteert ermee, Juliana Ruhfus kan erover vertellen. Ze doet dat al kort op de site van Persinnovatie.
– Infiltreren bij jihadgangers, islamisten en hofstad-meisjes. Hoe lukt het je dat je geaccepteerd wordt als serieuze gesprekspartner, en zelfs mag meekijken in de strijd? En wat ontbreekt er nog aan de onderzoeken naar dit onderwerp? Een bijzonder panel deelt kennis en geeft inzicht. Met onder meer Janny Groen (De Volkskrant), Floor van der Meulen (maker van de film Polderjihadisten) en Peter Knoope (van het International Centre for Counterterrorism).
– Tijdens een sprankelend lunch-debat gaan vader Rinke (NOS Nieuws) en zoon Perre (Vice Benelux) van de Brink in discussie over onderzoeksjournalistiek, oude en nieuwe media Onder leiding van Jildou van Opzeeland (Een Vandaag). Is it all in the family?
– Talent verloochent zich niet: Jonge onderzoeksjournalisten (enkele genomineerd voor de aanmoedigingsprijs) laten zien dat je niet oud en grijs hoeft te zijn om te kunnen spitten. Met onder meer Maxi Eckert (De Standaard) en de Onderzoeksredactie.
– Kan je werken met NGO’s of werk je er liever omheen? Gie Goris (MO*), Sanne Terlingen (OneWorld) en Christof Godderis (Artsen zonder Grenzen België) in debat onder leiding van Jeroen Trommelen (De Volkskrant).
Verificatie onder vuur: hoe check je of de informatie die je op het slagveld of achter je computer krijgt wel is wat het lijkt?
– Rina Tsubaki (European Journalism Center) demonstreert het onvolprezen Verification Handbook.
– Pierre Crom (freelance fotograaf) leert je foto’s lezen. Crom werkte in Oekraïne voor en na de crash van MH17, en deelt zijn kennis in het maken en checken van beeldmateriaal. Freelance fotografen Teun Voeten en Mashid Mohadjerin nemen je mee in hun uitleg over ‘goede’ en ‘foute’ foto’s. Wat zegt een beeld zoveel meer?
– Stefania Milan (Universiteit Tilburg en Data J-lab) duikt in de wereld van de cyber security.
Archieven: wat ligt er nog aan parels verborgen, ook over de oorlogen van een ver en minder ver verleden? Op vrijdagmiddag laten Pieter Trogh (In Flanders Field Museum) en Joachim Derwael (Algemeen Rijksarchief Brussel) hun schatten zien, en Paul Brood (Nationaal Archief Nederland) breekt een lans voor grotere openbaarheid en laat zien wat er aan dossiers allemaal al te doorzoeken is. Direct daaropvolgend geeft archief-goeroe Eric Hennekam je in een snelkookpan-sessie het gereedschap om de pareloesters ook daadwerkelijk te kraken.
Expert Track. Nederlandse en Vlaamse experts spreken over hun vakgebied en brengen journalisten op ideeën. Met onder meer: Willem Lemmens (filosoof Universiteit Antwerpen) belicht onder leiding van Pieter Knapen (Vlaamse Raad voor de Journalistiek) ethische kwesties in de gezondheidszorg; burger-journalist, arabist, Syriekenner en internet-onderzoeker Pieter van Ostaeyen deelt onder leiding van Steven de Foer (De Standaard) zijn expertise over het Midden-Oosten en jihadisme.
Freelancers Track. Een serie bijeenkomsten toegespitst op de speciale omstandigheden waarin freelancers hun werk doen. Frits van Exter (Vrij Nederland), Gie Goris (MO*) en Karel Smouter (De Correspondent) geven antwoord op de prangende vraag: wat willen de media hebben en publiceren? Freelancer Mensje Melchior geeft een praktische training “Hoe pitch je een idee?” Paulien Bakker en Franka Hummels laten zien hoe je ook verhalen uit het buitenland kunt maken en verkopen. Joost van der Weegen laat zien hoe je aan je onderzoeken een leuke (financiële) spin-off kunt koppelen. Ook komen nieuwe verdienmodellen voor freelancers aan bod: met onder meer Yournalism, Apache.be en Local Focus.
Onderzoek aan de frontlinie.
– Onder leiding van Marc Josten (HUMAN) vertellen Jeroen Akkermans (RTL Nieuws), Willem Lust (Nieuwsuur) en Rudi Vranckx (VRT) hoe ze persoonlijke betrokkenheid en professionele afstand in hun werk combineren.
– Hoe doe je het allermoeilijkste interview dat er is: met slachtoffers en nabestaanden? AlJazeera verslaggever Juliana Ruhfus deelt op vrijdag haar kennis, zoals ze dat ook doet wanneer ze aan de slag is voor het internationale DART Center for Journalism and Trauma. Op zaterdag laat ze zien hoe je een onderzoekverhaal op televisie brengt.
– Binnen enkele dagen na het neerstorten van vlucht MH17 bracht Henk van Ess al in beeld wie er in de omgeving van de crashplek waren, simpelweg door goed naar sociale media te kijken. Hij laat op zaterdag zien hoe hij dat deed, en leert je de technieken.
– Als jonge journalist ook naar het slagveld of het crisisgebeid? En hoe kan je (als jonge vrouw, ook nog eens) werken onder dergelijke moeilijke omstandigheden? Annabell Van Den Berghe en Sanne Terlingen vertellen over ‘hun eerste conflict’.
Computertrainingen ontbreken uiteraard niet op de conferentie. Een greep:
– Crina Boros (Reuters Thompson Group) leert je de eerste stappen op datapad door middel van een speeddate met Excel.
– Overweldigd door big data? Ook in small data zitten prachtige verhalen verborgen, zo laat Dimitri Tokmetzis (De Correspondent) op zaterdag zien.
– Hoe vind je voor ieder medium boeiende verhalen in data en documenten? David Donald (American University, Washington) neemt je mee uit speuren.
– Gaan computers of robots het journalistieke werk overnemen? Hille van der Kaa (Universiteit van Tilburg) toont op vrijdagmiddag in twee sessies (ook apart te volgen) hoe de ‘automated newsroom’ eerder een voordeel is dan een nadeel, want nu houd je tenminste tijd over voor het echte onderzoek! Lees meer over het project.
– Met een nieuwe Europese Commissie op het pluche is het hoogste tijd om gebruik te gaan maken van Europa’s vele databases. Nils Mulvad (Aarhus School of Communication) pakt de mooiste bij de kop.
– Slimme tools voor snelle presentaties nodig? Bart van Teeffelen en Inge Beekmans (Fontys Hogeschool) trekken een paar laden open.
– Nog meer gereedschap nodig? Ezra Eeman, de man achter het onvolprezen Journalism2ls, heeft nog veel meer in de aanbieding om je digitale leven als onderzoeksjournalist zo makkelijk mogelijk te maken.
– En we gaan nieuws jagen met Google en Graph. Onder leiding van Henk van Ess.
Uiteraard buigen docenten (onderzoeks)journalistiek zich op zaterdag weer tijdens een Ronde Tafel Onderwijs over de laatste ontwikkelingen op het didactische vak. Tricia Bots, Hille van der Kaa en Gerard Smit vertellen over best practices.
Het Legebeke Legaat zal op zaterdagmorgen tussen 10.30 en 12 uur aandacht hebben voor onderzoeksjournalistiek als vroege versie van de geschiedenis: hoe maak je de grondige reconstructie, moet je jaren wachten of kan je direct aan de slag? Wie spreek je wanneer en wat zijn er nog meer voor slimme tips te geven? Vijf ervaren collega’s delen hun beste strategieën: Janny Groen, Luc Pauwels, Jos van Dongen, Stefan Heijdendael en Eric Smit. Legebeke-legaat voorzitter Ad van Liempt trapt af met een vlammende column over het rendement van de reconstructie. Presentatie in handen van Chris Kijne.
