Titel: Legebeke legaat: het rendement van de reconstructie
Datum: 8 november 2014
Tijd: 10:30-12:00 uur
Sprekers: Eric Smit, Janny Groen, Jos van Dongen, Stefan Heijendael, Luc Pauwels
Chris Keijne
Aantal deelnemers: ongeveer 80
Verslag: Dario Vandekerchove
Hoe maak je een tweede versie van de geschiedenis? Een eigenaardige vraagstelling, maar al gauw wordt duidelijk wat hiermee bedoeld wordt.
Onderzoekjournalistiek bestaat er in eerste instantie uit om de waarheid te achterhalen, om de feiten te reconstrueren.
Zo krijg je een objectief, waarheidsgetrouw verhaal.
Chris Keijne modereerde deze editie van Legebeke legaat, waar vijf onderzoeksjournalisten – vier Nederlanders en één Vlaming – vertelden hoe zij feiten reconstrueerden.
Heijendael (VPRO Argos) beet de spits af met zijn verhaal over de Hercules-ramp.
We gaan terug naar 1996, een Belgisch vliegtuig type Hercules stort neer in Eindhoven, 34 van de 41 inzittenden overlijden.
De hulpverlening doet niet wat het zou moeten doen, namelijk zoveel mogelijk levens redden. Wat gebeurt er dan?
‘Soms moet je wachten op blind geluk,’ zegt Heijendael.
Wanneer er zeven rapporten tegenstrijdige informatie geven, dan zit je volledig vast. Speuren en vooral veel geduld hebben is de boodschap.
Heijendael stuitte op een dagboek van een slachtoffer die de hele ramp in detail bijhield en beantwoordde heel wat vragen.
Luc Pauwels (VRT) gooide het over een andere boeg. In zijn boek De Keizer van Oostende, een Belgische bestseller, doet hij met een collega het verhaal van Johan Vande Lanotte, de vice-premier in de voormalige Belgische federale regering.
In dat boek wordt Vande Lanotte afgeschilderd als een politicus die iets te graag de macht naar zich toetrekt en aan belangenvermenging doet.
Laster en leugens? Toch niet.
‘Samen met mijn collega Wim kreeg ik lucht van louche praktijken die gebeurden in Oostende, de naam Vande Lanotte kwam iets te veel aan bod om toeval te zijn…’
De journalistieke plicht om alles te doorgronden knaagde op den duur aan zijn loopbaan. Problemen met Vande Lanotte (nachtelijke telefoontjes), problemen met de VRT enzovoort maakten het Pauwels flink lastig om zijn boek uit te brengen.
Na publicatie werd hij zelfs enkele weken op non-actief gezet. Wat alleen maar zijn vermoedens over Vande Lanotte bevestigt, toch? Hoe ga je daar dan mee om als onderzoeksjournalist?
‘Ik wist niet eens af van mijn schorsing, ik werd plots persona non grata en vernam dat dat niet van mijn baas, maar van een collega.’
Na enkele weken mocht Pauwels terug aan de slag bij de VRT, nadat de hetze rond zijn boek was overgewaaid.
‘Zo gaat het blijkbaar als je te diep graaft naar de waarheid.’
Als onderzoeksjournalistiek is vaak niet gemakkelijk wanneer je keuzes moet maken.
Smit (Follow The Money), Groen (De Volkskrant) en Van Dongen (Zembla) hebben net als hun twee andere collega’s zo’n dilemma’s meegemaakt.
Janny Groen volgde tweeëneenhalf jaar lang Jihadvrouwen, die ze interviewde over gebeurtenissen als de moord op Theo Van Gogh.
Als journalist moest ze een duidelijk omvattend verhaal afleveren, maar tegelijkertijd wil ze het vertrouwen van die vrouwen behouden. Anders mocht ze andere interviews wel vergeten.
‘In het begin schipperde ik tussen vertrouwenspersoon en journalist, om die reden publiceerde ik aanvankelijk niet veel. Dat wisten ze wel te appreciëren en zo bouwde ik een band op met die vrouwen waar ik jarenlang heb van kunnen profiteren.’
Smit kwam in de problemen terecht nadat hij een boek had gepubliceerd over Nina Storms, een Nederlandse ondernemer. In dat boek beweerde Smit dat Brinks een sm-relatie zou gehad hebben met Michael Schulhof, toenmalige toezichthouder bij het bedrijf World Online. Brinks spande toen een rechtszaak tegen hem aan.
Om maar aan te tonen hoe zuur het leven van een onderzoeksjournalist kan worden wanneer hij tegen de verkeerde schenen trapt.
Van Dongen sluit af met zijn reconstructie over bouwfraude en clusterbombeleggingen. Wat hij weet te vertellen is dat een reconstructie een proces is dat soms jaren kan aanslepen.
‘Sommige zaken zijn juridisch afgerond, maar vaak gaat dat heel langzaam.’
Onderzoeksjournalistiek is en blijft een avontuurlijke taak met de nodige obstakels, maar op lange termijn werpt dat zijn vruchten af. Kunnen we stellen dat het moeilijker is geworden om aan onderzoeksjournalistiek te doen in vergelijking met pakweg twintig jaar geleden?
Ja en neen, er zijn veel meer mogelijkheden vandaag (naambekendheid telt altijd mee), maar die kunnen soms niet optimaal benut worden. Hooguit kun je zeggen dat de onderzoeksjournalistiek een harder spel is geworden en dat de journalisten op een hoger niveau moeten spelen.
