Bijna honderd inzendingen, tien genomineerden, vier prijzen. In de aanloop naar de VVOJ Conferentie 2015 interviewen we de kanshebbers op een Loep over hun werk. In aflevering 2 Sybren Kooistra en Jeroen Trommelen van de Volkskrant over hun dossier Marktplaats van de drugs, goed voor een nominatie in de categorie Digitaal.
‘Marktplaats van de drugs’ is vormgegeven met mooie grafieken en visuals. Het dossier toont de wereld achter de digitale drugsmarktplaats Silk Road, die werkte met de anonieme browser Tor en het anonieme betaalmiddel Bitcoin. Hoe ging deze ‘eBay voor drugs’ te werk? En hoe kreeg de FBI de verantwoordelijke digitale criminelen uiteindelijk toch achter slot en grendel? Trommelen en Kooistra proberen die vragen te beantwoorden.
Eerste digitale Loep
‘Het is voor het eerst dat we een Loep kunnen uitreiken in de categorie Digitaal. De voorbije twee jaar waren er alleen stimuleringsprijzen’, zegt Loepjurylid Alexander Pleijter, lector journalistiek en innovatie aan Fontys Hogeschool Journalistiek. Naast Kooistra en Trommelen is ook Dimitri Tokmetzis van De Correspondent genomineerd, voor zijn productie Dit gebeurt er allemaal onder de motorkap van je smartphone.
Een ‘hoopvolle stap voorwaarts’ noemt Pleijter de nominaties. Maar hij nuanceert meteen: ‘Het zijn er nog maar twee. Dat laat zien dat er nog steeds een gebrek is aan onderzoeksjournalistiek die goed gebruik maakt van de mogelijkheden die internet biedt.’
Bij de nominaties voor de digitale Loep beoordeelt de jury onder meer of de extra mogelijkheden zijn benut die digitaal publiceren biedt: een goede afwisseling van video en tekst, bijvoorbeeld. Of het gebruik van interactieve grafieken of animaties om ingewikkelde zaken uit te leggen.
Cross-media team
Sybren Kooistra is het met Pleijter eens: hij vindt dat de Nederlandse digitale journalistiek achterloopt bij bijvoorbeeld grote internationale kranten zoals The Guardian en The New York Times. De Volkskrant is wel bezig met een grote inhaalslag, zegt hij. Sinds twee weken heeft krant een speciale cross-mediaredactie: vijf redacteuren, aangestuurd door Kustaw Bessems.
In dit team zijn de expertises datajournalistiek en datavisualisatie bij elkaar gezet. Kooistra: ‘Dit vind ik een heel goede ontwikkeling. Ik ben de datagoeroe op de krant. De laatste jaren was ik in mijn eentje de vraagbaak en initiator op dit gebied. Nu is er een team om mee samen te werken. De krant heeft de ambitie uitgesproken net zo goed te worden als onze buitenlandse collega’s.’
Kooistra’s collega Trommelen spreekt van een ‘gerichte investering’ van de krant: ‘Er verschijnen ook steeds vaker producties die in eerste instantie een digitaal project zijn.’
Investeren
Voor het dossier Marktplaats van de drugs riep Kooistra hulp in van een nog beter ingevoerde computerexpert, met veel kennis van het ‘diepe’ web. ‘Door deze samenwerking lukte het met de gebruikers van het Tor-netwerk in contact te komen’, licht Kooistra toe. ‘We ontmoetten deze mensen in allerlei vage bioscoopzaaltjes. Maar uiteindelijk hadden we hier niet zoveel aan. Het echte speurwerk in de verborgen data heeft uiteindelijk de onthullingen in ons dossier naar boven gebracht.’
De digitale expertise had het team dus voor een groot deel zelf in huis. Was geld nog een issue om het dossier te maken? Trommelen: ‘De expert die we hebben ingehuurd, kon betaald worden uit het budget van het stimuleringsfonds van de Stichting de Volkskrant. Ook de aanschaf van de speciale laptop die voor dit doel moest worden gebruikt, konden we uit dat potje betalen.’
Teamwerk
Het doorspitten en ordenen van zo’n omvangrijk dossier was kansloos geweest als solo-onderneming, zegt Trommelen. ‘Zonder Sybren geen data, zonder Jeroen geen verhaal. We betraden vrijwel onontgonnen terrein en het scrapen van informatie uit ondergrondse websites is absoluut geen klus voor niet-datajournalisten. Het was volledig het werk van Sybren. Maar het identificeren van het verhaal, het opstellen van de juiste onderzoeksvragen en schrijven van de stukken is weer vooral het werk van de allroundjournalist. Mijn aandeel was daarin weer groter.’
Pleijter bevestigt dat deze aanpak door Trommelen en Kooistra goed heeft uitgepakt: ‘In eerste instantie beoordeelt de jury het onderzoeksaspect: hoe goed is iets uitgezocht, welke methoden zijn daarbij gebruikt, hoe groot is de onthulling? Pas als die aspecten Loepwaardig zijn, kijken we naar de presentatie. De twee nominaties die we nu hebben, zijn dus zowel qua onderzoek als presentatie goed genoeg bevonden om een digitale Loep te kunnen winnen.’
Vrijdag 20 november wordt op de conferentie van de VVOJ bekendgemaakt wie de allereerste digitale Loep in ontvangst mag nemen.
Het dossier Marktplaats van de drugs is inmiddels uitgebreid met twee artikelen. De artikelen die Kooistra en Trommelen hebben ingestuurd voor de Loep zijn Grof Geld, How-to en Interview.
Op zijn blog schrijft Trommelen uitgebreid over Marktplaats van de drugs en de onderzoekstechnieken die hij en Kooistra daarbij hebben toegepast.
