Brainstormen op basis van het Japanse kettingvers Renga, levert dat ook voor journalisten nieuwe inzichten op? VVOJ-leden probeerden het onlangs uit. Trainer Karel Witteveen, die deze nieuwe brainstormmethode ontwikkelde, doet verslag van de pilot-training.
door KAREL WITTEVEEN
Geen twaalf, maar zeven gezworenen zwoegen een avond lang op het maken van een Renga, een kettingvers gebaseerd op de haiku. Gastvrouw Tanja van Bergen, directeur van de VVOJ, opent de bijeenkomst, bij de VVOJ in het Van Deysselhuis in Amsterdam, met een starthaiku waarmee ze het thema van de Renga inluidt:
arme verwarde
nieuwsconsument, wie helpt hem
aan wat ertoe doet?
De zeven journalisten schrijven als reactie elk een slothaiku. Maar eerst zetten ze zich in twee subgroepen aan de Renga. Deze bestaat uit twee verstypen: de haiku en de wakiku. De haiku bestaat uit drie regels, van respectievelijk vijf, zeven en vijf lettergrepen. De wakiku telt twee keer zeven lettergrepen.
Elke deelnemer schrijft beurtelings een wakiku en een haiku. Hij reageert hiermee op een vers van een groepslid. Op deze manier ontstaat een kettingvers met een persoonlijke slothaiku als afronding. Dit verzen schrijven gebeurt in stilte; belangrijk voor de energie en de concentratie.
Brainstormen
Anders dan de mondelinge brainstorm gaat de Rengamethode uit van geschreven verzen, die in stilte worden vervaardigd. Op deze manier heeft elk groeplid een stem. De Renga biedt redacties en teams de kans in korte tijd ideeën te verzamelen op basis van een thema. De avond bij de VVOJ is een pilot, aangezien de methode nog in een testfase verkeert. De bijeenkomst is bedoeld om te beoordelen of deze opzet aansluit bij de werkwijze en beleving van journalisten.
Slothaiku’s
De slothaiku’s, zeven in getal, lopen uiteen van een hint aan de journalist zelf (verras je lezer / met een heldere visie / op het nieuwsverhaal) en een oproep aan de lezer (consument, denk na / kies je bronnen zorgvuldig / kom uit je bubbel) tot een eigen waarneming: wow, mooie woorden / hou ze binnenskamers / zoek nu het verhaal.
Tijdens de pitch van de slothaiku’s ontstaat een discussie over zowel de inhoud van de Renga als de vorm. Inhoudelijk vindt men de opbrengst wat mager. ‘Je wilt met elkaar tot een bondig eindresultaat komen’, merkte een deelnemer op. Dat lukte nauwelijks, aangezien deelnemers op persoonlijke wijze reageerden op de starthaiku. Daarbij onderscheidden de onderzoekers zich van de meer vrije schrijvers.
Peilstok
Evenals in het oude Japan, waar de oorsprong van de Renga ligt, is ook in de moderne variant het thema van de starthaiku van belang. Daarmee wordt de richting en de toon van de stille dialoog bepaald. De starthaiku cirkelt om de vraag hoe de serieuze journalistiek zich kan teweerstellen tegen opkomend populisme en cynisme. Deelnemers komen met verschillende suggesties: streef democratisch burgerschap na, bied ruimte voor onzekerheden, zorg voor onderscheidend beeld uit betrouwbare bronnen.
Het zijn aanzetten tot verdere verdieping, tot nadere uitwerking. Dat de Rengasessie hier geen pasklaar antwoord op geeft, is niet vreemd: het is immers een peiling op basis van het algemene thema, en daarmee een peilstok in een modderige sloot. Dit levert niet het gewenste resultaat op voor degene die een concrete oplossing verwachtte. Is dat erg?
De weg is krom noch recht
Een deelneemster vertelt dat het schrijven in ritme haar hielp in een ander kader te denken. Het schrijven in subgroepen in wakiku’s en haiku’s nodigt hiertoe ook uit; je kunt niet achter je eigen gedachten blijven aanlopen. Je moet reageren op wat je voorganger heeft geschreven. De Rengamethode tart je rationele brein.
Voor sommigen was dit onbevredigend, voor anderen juist bevrijdend. Maar zoals de zenmonniken al wisten: de weg is krom noch recht. Dat geldt ook voor deze Rengabijeenkomst: geen eensluidende oplossing, maar een waaier aan suggesties.
Meer over de Renga-methode
Eind 2016 ontwikkelde Karel Witteveen de Rengamethode, een stille dialoog in verzen. De oorspronkelijke Japanse renga of het kettingvers vormt de inspiratiebron. De Rengamethode is geschikt voor ideeënontwikkeling en onderzoek naar veranderprocessen in organisaties.
Mediaredacties kunnen de Renga gebruiken als creatieve tool om tot verrassende onderwerpen voor hun specials te komen. Voor organisaties is de Renga bijvoorbeeld geschikt als methode om de communicatie tussen afdelingen en teams te verbeteren. De kracht van de Rengamethode is de combinatie van stille dialoog in de groep samen met de analyse en toepassing van de nieuw verworven ideeën en voorstellen voor redactie en organisatie.
