Titel: Lokale onderzoeksjournalistiek
Sprekers: o.a. Sergio Boutkan en Herman Smorenberg (Arena, Noord-Brabant)
Moderator: Michel Robles
Datum, tijd en plaats: Zaterdag 28 november, 9.00-10.15 uur
Tekst verslag: Michel Robles
Klopte het wel dat het voorheen onopvallende gemeenteraadslid Guus te Meerman plotsklaps massaal voorkeurstemmen had vergaard op het stembureau in een bejaardentehuis, waar hij zelf de hele dag de stemcomputer had bediend? Met de geur van onraad in de neus, gingen Arnold van der Heijden en Sergio Boutkan van weekblad Arena in 2006 op onderzoek uit, na de vreemd verlopen gemeenteraadsverkiezingen in hun gemeente Landerd.
Ze spraken met getuigen, politici, deskundigen en Te Meerman zelf. Met hulp van een eigen ad hoc ‘call center ‘ , bestaande uit vrienden en bekenden, organiseerden ze een telefonische enquête onder kiezers om het vermoeden van onregelmatigheden (hetzij fraude, hetzij een defecte stemcomputer) te controleren. Ook onderwierpen ze een stemcomputer van hetzelfde type aan eigen gebruikersonderzoek.
Woedend waren de partijgenoten van Te Meerman, en de gemeentesecretaris raadde het kleine Arena publicatie dringend af. Maar Boutkan, diens collega Arnold van der Heijden (inmiddels overleden) en Smorenberg zwichtten niet en Justitie pakte de zaak op.
Enige rechtszaken en aanklachten bij de Raad voor de Journalistiek later zijn de kaarten geschud: Arena heeft prima werk gedaan en daarvoor prijzen ontvangen, Te Meerman is veroordeeld en de manipuleerbare stemcomputers zijn afgeschaft in Nederland. Zie ook het VVOJ-Jaarboek Onderzoeksjournalistiek 2007.
Een plaatselijk medium dat de journalistieke regels in ere wil houden, heeft eigenlijk een goede uitgangspositie, zelfs tegenover regionale media, waar vaak één correspondent vele gemeenten moet volgen.
Smorenberg en Boutkan: “Je kent de gemeenschap en de politieke verhoudingen door en door. Als je oplet, kunne vreemde zaken je daardoor eerder opvallen.”
Natuurlijk sta je wel onder druk, van mensen die je dagelijks tegenkomt. Je moet brutaal genoeg zijn om de rug recht te houden: een Calimero-complex, van och we zijn maar een klein blaadje of omroepje, is niet terecht.
Journalistiek moet je vanzelfsprekend zeker zijn van je aanpak. En rugdekking door de uitgever is een absoluut vereiste.
“Als horeca-ondernemers of een woningcorporatie boos ‘mijn baas willen spreken’ , kan ik ze rustig naar Herman doorsturen”, zegt Boutkan.
En Smorenberg: “Tegen die bouwondernemer die dreigt zijn advertenties terug te trekken, zeg ik: Hallo, waarom adverteerde je ook weer juist bij mij? Ik maak een journalistiek blad, dat wordt gelezen. Kan ik het helpen als jij wat verkeerd doet? ”
Veel lokale media zijn als de dood voor zulke dreigementen. Maar die lopen volgens Smorenberg en Boutkan vrijwel altijd met een sisser af. Griezeliger wordt het wanneer de gemeente dreigt zij n pagina’s terug te trekken: dat is vaak een wezenlijke inkomstenbron.
“Maar daarvan hebben wij geen last: de gemeente is sowieso niet onze vriend. Hun advertenties zetten zij in het Wegenerblad, waarvan de hoofdredactie goede maatjes met ze is. Nieuwe gemeentemedewerkers krijgen direct de vermaning mee dat ze niet met Arena moeten praten. Maar wij bellen sowieso de burgemeester of de wethouder gewoon zelf.”
Anderzijds, aantoonbaar winstgevend is zijn journalistieke missie niet, moet Smorenberg toegeven: het levert niet merkbaar meer lezers of adverteerders op. Journalistiek combineren met een verdienmodel, dat is dan ook Het Hete Hangijzer voor lokale kwaliteitsjournalistiek: als het geen winst oplevert, of zelfs verlies, haken de meeste uitgevers geheid schielijk af.
Waar haal je het geld? Ook Herman Smorenberg heeft Elzeltje-strekje nog niet gevonden.
“Onze nieuwe website, die gekoppeld is aan het weekblad, genereert weliswaar 3.000 unieke bezoekers per week, op een totaal verspreidingsgebied van 14.000 tot 20.000 huishoudens, maar direct geld binnen brengen doet ook dat niet, voor zover wij kunnen zien.”
