VVOJ Conferentie Onderzoeksjournalistiek 2007
workshop: De machtigen in het land
sprekers: Ben van Raaij en Wilco Dekker (de Volkskrant), An Goovaerts (Trends)
datum: 16 november 2007
verslag: Jantien Bussink
relevante links:
De Volkskrant: Macht en invloed in Nederland
Trends: Machtigste vrouwen van Vlaanderen
In het Auditorium begon om twee uur de workshop “De machtigen van het land,” over het verzamelen van gegevens van de machtigste personen van het land. Ben van Raaij en Wilco Dekker van de Volkskrant gaven hierin toelichting op hun werkwijze bij het samenstellen van de top 200 die zij in 2007 voor het tweede jaar op rij publiceerden. Daarna presenteerde An Goovaerts van het Vlaamse financieel-economische weekblad Trends hun werkwijze bij het samenstellen van de vijftig belangrijkste zakenvrouwen van België, en de vijfentwintig machtigste vrouwen in Vlaanderen.
De top 200 van de Volkskrant is ontstaan naar aanleiding van een al ouder onderzoek van Jan Mertens. Hij heeft geprobeerd het machtsnetwerk in Nederland in kaart te brengen, en daaruit bleek dat de macht maar bij een klein gedeelte van de bevolking ligt, en dat deze personen vaak dubbelfuncties vervullen. Dat was reden voor de Volkskrant om zich af te vragen of een dergelijk netwerk nog steeds bestaat. Niet alleen is het een interessant onderzoek, maar de Volkskrant zou er zelf ook van kunnen profiteren.
Het Volkskrant-onderzoek is gebaseerd op een gegevensverzameling van namen en functies. Daar is een netwerkanalyse ontwikkeld door Wouter de Nooy op los gelaten. Dit model werkt met behulp van een algoritme, dat met gegevens van functie, nevenactiviteiten en sociale contacten de invloedrijkheid van een persoon bepaalt. Om het niet te wetenschappelijk te laten worden, worden daarnaast gesprekken met personen uit de bestuurlijke elite gevoerd. Beperkingen die de Volkskrant aan het onderzoek heeft opgelegd zijn dat gekozen politici, mensen van het koningshuis, topondernemers, stinkend rijken, opinieleiders, buitenlanders in Nederland en Nederlanders in het buitenland worden uitgesloten van het onderzoek.
De onderzoeken naar de belangrijkste zakenvrouwen in België en de machtigste vrouwen in Vlaanderen van Trends is anders opgezet. Voor het belangrijkste zakenvrouwenonderzoek zijn de duizend grootste Belgische bedrijven geselecteerd. Daaruit zijn alle CEO’s en vrouwelijke directieleden op basis van de grootte van het bedrijf ingedeeld. De vrouw die bij het grootste bedrijf werkt komt op nummer één. De CEO’s en de directieleden worden apart van elkaar ingedeeld. De grootte van het bedrijf is bepaald aan de hand van de omzet, het personeel, de toegevoegde waarde en het eigen vermogen. Hieruit ontstaat een lijst van vijftig vrouwen, met eerst alle CEO’s, en daarna alle vrouwelijke directieleden.
De machtigste vrouwen in Vlaanderen worden bepaald aan de hand van de volgende stappen. Eerst worden de tien belangrijkste sectoren in Vlaanderen bepaald. Hierbij kun je denken aan de financiële sector, de economische sector, sociale sector, onderwijs, enzovoorts. In elke sector wordt vervolgens bepaald waar de belangrijkste vrouwen zich bevinden. Door sectorspecialisten worden per sector de vrouwen naar machtigheid ingedeeld. Deze specialisten blijven anoniem. Vervolgens wordt een finale lijst van ongeveer vijftig tot zeventig vrouwen op basis van die sectorlijsten opgesteld. Een verschil met de aanpak van de Volkskrant is dat Trends geen wiskundige formule op de lijst loslaat, maar deze door een nationale jury laat beoordelen. In deze jury zijn alle sectoren weerspiegeld. Leden zijn bijvoorbeeld topmensen van de werkgeversbond, de vakbonden, professoren, politicologen, insiders en oud-politici. Deze leden wordt per vrouw gevraagd hoe belangrijk zij is, hoe belangrijk haar functie is en hoeveel invloed ze heeft. Daar ontstaat een top vijfentwintig machtigste vrouwen in Vlaanderen uit.
Op beide methoden valt wel wat aan te merken. De lijst van de Volkskrant is bijvoorbeeld te institutioneel, de volgorde klopt niet, mensen komen te hoog of te laag uit omdat ze bijna geen nevenfuncties hebben maar wel veel invloed hebben, het zou te weinig aandacht besteden aan reputaties of de netwerkanalyse klopt niet. De lijst van belangrijkste zakenvrouwen van België zou zijn opgesteld op basis van niet geconsolideerde cijfers, en het juryberaad voor de lijst van machtigste vrouwen in Vlaanderen is niet interactief. Het is geen jury waar de leden met elkaar in debat gaan. Het voordeel daarvan wel is dat mensen durven te zeggen wat ze willen zeggen.
Trends is tot de conclusie gekomen dat de opgestelde lijst erg nuttig is, niet voor extra verkoop, maar wel voor interessante verhalen die ze aan de hand van de lijst hebben kunnen maken. De vrouwen maken kennis met het blad, en er wordt een informele lunch voor ze gehouden. Op die manier is het voor Trends makkelijker om verhalen over hen te maken, en zijn ze verzekerd van medewerking. Ook de Volkskrant ziet ondanks alle kritiek om dezelfde reden het nut van de top 200 in. In antwoord op hun onderzoeksvraag of de macht nog steeds bij een kleine elite ligt, zoals Jan Mertens beweerde, zeggen zij ja. Misschien ligt de macht wel bij een groep kleiner dan 200 mensen. De Volkskrant is ervan overtuigd dat de netwerkanalyse ook in andere sectoren toepasbaar is, bijvoorbeeld op regionaal niveau, of onder vrouwen.
