Chris De Stoop vatte zijn journalistiek zelf samen als: ‘Verhalen, verhalen, verhalen. Soms als onderzoeksjournalist, vaak gewoon als vlieg op de muur. Maar altijd buiten op het terrein, de akker waar je de mooiste verhalen kon oogsten. Met pen en papier, meer had ik niet nodig. Op mijn eentje. Een buitenbeentje.’ Die samenvatting staat in het boek Ex-reporter, waarmee hij afscheid nam van de journalistiek omdat het altijd sneller, sensationeler en goedkoper moest. Die aanklacht verdiende vijf jaar geleden meer aandacht dan ze kreeg, vooral omdat ze kwam van iemand die al alles bewezen had – in zijn meer dan duizend artikels in het weekblad Knack en veertien boeken die het publiek geschokt, wetten veranderd, parlementaire agenda’s bepaald en een vorst tot tranen toe bewogen hadden. En belangrijker, zou De Stoop zelf zeggen: ze hadden de mensen die vermalen worden door de powers that be hun eigen verhaal, hun eigen waardigheid en hun eigen rechten teruggegeven. Bij het overwegen om de oeuvreprijs voor onderzoeksjournalistiek te geven aan iemand die zichzelf “ex-journalist” noemt, was voor de VVOJ de vaststelling doorslaggevend dat de man de journalistiek wel kan verlaten, maar dat de journalistiek de mens nooit verlaat. Getuige onder andere Het boek Daniel, het nieuwste boek van De Stoop, waarin hij niet alleen een haarfijne reconstructie brengt van de gruwelijke roofmoord op zijn oom, maar ook een genuanceerd portret van de jeugdbende die hiervoor verantwoordelijk is.
Chris De Stoop zoekt in zijn journalistieke werk niet de scalp van een toevallige minister, maar altijd het verhaal van vergeten mensen. Met dat verhaal wil hij de feiten en – belangrijker nog – de mechanismen en de drijvende logica achter die feiten – vertellen. Dat brengt hem letterlijk en figuurlijk aan de rand van de afgrond. Wanneer de communis opinio objectieve journalistiek nastreeft, pleit De Stoop ongegeneerd voor geëngageerde journalistiek. Wanneer de aandacht voor eigen volk, parlement of ceo hand over hand toeneemt, boekt De Stoop een ticket naar het verre buitenland. Je kan dit soort risicovolle onderzoeksjournalistiek maar goed doen, vindt De Stoop, als je er de tijd voor hebt, neemt of krijgt (schrappen wat niet past). En dat geldt zowel voor het “nieuwsartikel” als voor een voldragen boek. Snelwerk is de cocaïne van de journalistiek: je voelt je even meester over het universum, terwijl je er zelf en je omgeving door aftakelt.
Trage onderzoeksjournalistiek is geen synoniem voor aardige maar overbodige verhalen. Dat heeft Chris De Stoop bij herhaling bewezen. Een kort overzicht van zijn baanbrekende en maatschappelijk relevante werk, zonder uitputtend overzicht van de prijzen, vertalingen en maatschappelijke debatten die hij ermee in gang zette, want dat is onbegonnen werk:
Onderzoek naar intercontinentale vrouwenhandel en uitbuiting in sekswerk
Zowel de reportages en het boek Ze zijn zo lief, meneer (1992) als Zij kwamen uit het Oosten (2003). Met het eerste project focuste De Stoop op Zuidoost-Azië, met het tweede op Oost-Europa. En telkens onthulde hij de manier waarop georganiseerde misdaad van vrouwenlichamen een lucratief businessmodel maakt. Na zijn werk werden parlementaire onderzoekscommissies opgericht, criminele netwerken ontmanteld, nieuwe wetten gestemd. Ze zijn zo lief, meneer werd door de BBC omgezet in een beklijvende documentaire. Zij kwamen uit het Oosten kreeg de Gouden Uil Prijs van de Lezer.
Onderzoek naar internationaal georganiseerde misdaad in drugsmilieu
Ik ben makelaar in hasj (1998) verscheen tussen de vorige twee boeken in, maar beweegt zich in hetzelfde, gemondialiseerde milieu van de georganiseerde misdaad en onthult hoe die de Lage Landen in een groeiende greep neemt.
Onderzoek naar jihadisten en radicale jongeren
In 2008 begon De Stoop aan het onderzoek waarvan de samenleving de volle relevantie pas begreep toen honderden geradicaliseerde jongeren naar Syrië begonnen te reizen. Vrede zij met u, zuster. De jihad van Muriel (2010) was zijn tijd met jaren vooruit.
In zekere zin kan Het boek Daniel, De Stoops jongste onderzoek naar de brutale roofmoord op zijn vereenzaamde oom, gelezen worden als pendant van het onderzoek naar radicalisering. Dezelfde uitzichtloosheid en ontworteling resulteren in vergelijkbare bereidheid tot ontmenselijking en geweld, al zijn de motieven radicaal tegengesteld: voor Muriel was het doel het rijk van Allah te vestigen, voor de jongens die Daniel vermoordden ging het om iPhones en andere aardse bezittingen.
Onderzoek naar natuurcompensaties en de plattelandscrisis
Chris De Stoop keert in zijn journalistieke werk meermaals terug naar zijn eigen roots in de Wase polder. Hij schrijft De Bres (2000) vanuit het Scheldedorpje Doel dat nu al decennia moet verdwijnen, maar dat weigert te doen. En met Dit is mijn hof (2015) neemt hij het op voor de boerderijen die plaats moeten maken voor compensatienatuur. De Stoop doet niet aan romantiseren van een bucolisch verleden, maar schrijft nauwkeurig gedocumenteerde aanklachten tegen de obsessie met kapitalistische mondialisering en industriële groei. Dit is mijn hof werd niet alleen in het Duits en het Frans vertaald, maar zelfs in het Chinees. De Franse vertaling werd bekroond met de Prix du Livre du Réel in 2019.
Onderzoek naar de impact van Europees (anti-)migratiebeleid
Haal de was maar binnen (1996) werd vertaald door gerenommeerde Europese uitgeverijen zoals Fisher Verlag in Duitsland en Actes Sud in Frankrijk.De ondertitel van het boek Aziza of een verhaal van deportatie in Europa maakt duidelijk dat De Stoop een kwarteeuw geleden al zag welk migratiebeleid Europa ontwikkelde en tot vandaag uitbouwt. In Wanneer het water breekt (2018) neemt De Stoop de ervaring van Vietnamese bootvluchtelingen als vertrekpunt om de levenslange impact van vluchten en migreren te onderzoeken. Niet enkel overheidsbeleid, maar ook menselijke ervaringen van succes en mislukking zijn journalistiek onderzoek waard.
Wie de diversiteit en de geur, de smaak en het accent van De Stoops journalistieke werk wil leren kennen, kan daarvoor ook terecht in Ex-reporter (2016). Daarin werden dertig “spraakmakende reportages” van 1986 tot 2015 gebundeld. Over de oorlogsgruwelen in Irak, Rwanda, Bosnië, Oeganda en Mogadishu; over georganiseerde misdaad in São Paulo, het Waasland, Manilla en Albanië; over migratie in Antwerpen, Vietnam, Ceuta; over gebroken of bedreigde menselijkheid in gesloten asielcentra, in Haïti, Tigray, de Begijnenstraat. En zo veel meer.
De boeken van Chris De Stoop worden uitgegeven door De Bezige Bij. Meer informatie, zie www.chrisdestoop.be
De (Vlaams-Nederlandse) Vereniging voor Onderzoeksjournalisten reikt haar jaarlijkse Loep-prijzen voor onderzoeksjournalistiek uit op 11 juni, in Pakhuis De Zwijger in Amsterdam. Er is een Loep voor signalerende onderzoeksjournalistiek, een voor controlerende onderzoeksjournalistiek en een voor opsporende onderzoeksjournalistiek. Tevens wordt een aanmoedigingsprijs uitgereikt voor jonge onderzoeksjournalisten. En bij gelegenheid dus ook een oeuvreprijs. De laudatio voor Chris De Stoop zal uitgesproken worden door Rik Van Cauwelaert, voormalig hoofdredacteur Knack en nu columnist bij De Tijd.
