Dat staat in een kritisch advies dat het nieuwe Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding naar kabinet en Tweede Kamer heeft gestuurd. Het is de eerste keer dat het college een advies uitbrengt naar aanleiding van een klacht van een journalist.
In de coronaperiode hebben veel journalisten Woo-verzoeken gedaan bij het ministerie van VWS, in een poging de afwegingen achter het beleid te reconstrueren. Normaal gesproken wordt elk Woo-verzoek apart beoordeeld en afgehandeld, maar in dit geval koos VWS ervoor de wet op een eigen manier te interpreteren. Het ministerie ging zelf bepalen wanneer welk onderwerp werd geopenbaard. Er werd gekozen voor een meer fabrieksmatige aanpak, waarbij meer dan 100 juristen documenten per thema en per maand geheel of gedeeltelijk vrijgeven.
Gerechtelijke uitspraken
De rechter wees deze werkwijze in eerste instantie af. In hoger beroep oordeelde de Raad van State dat zogenaamde ‘deelbesluiten’ zijn toegestaan, maar dat VWS sneller moest beslissen. Het ACOI zegt nu dat de werkwijze van VWS “traag en weinig responsief was”. Dat doet het ACOI naar aanleiding van een klacht van Lucien Hordijk, journalist bij onder andere Follow the Money en lid van de Woo-werkgroep van de VVOJ. Hij schakelde het college in, omdat hij de door hem opgevraagde informatie over het vaccinatiebeleid niet kreeg.
Wat is de Wet open overheid?
De Wet open overheid, kortweg Woo, is op 1 mei 2022 in de plaats gekomen van de oude Wet openbaarheid van bestuur (Wob). De wet regelt dat zoveel mogelijk informatie over bestuurlijke aangelegenheden openbaar wordt gemaakt, tenzij er gronden zijn om documenten geheim te houden
Journalisten doen soms een beroep op de Woo om inzicht te krijgen in wat zich achter de schermen van de overheid heeft afgespeeld. Zo kan gereconstrueerd worden hoe bijvoorbeeld gemeenten of ministeries tot bepaalde besluiten zijn gekomen. De Woo regelt hoe de overheid het recht tot openbaarmaking moet afwegen tegen andere belangen en binnen welke termijn dat moet gebeuren. Het ACOI kan op grond van de wet gevraagd en ongevraagd advies uitbrengen over de manier waarop de Woo moet worden toegepast.
Het ACOI oordeelt dat het ministerie zonder overleg met de journalistieke beroepsgroep eigenzinnig een aparte werkwijze heeft bedacht. Gevolg was dat journalisten zeer lang moesten wachten op relevante informatie die bovendien nogal ondoorzichtig werd geleverd.
Ineke van Gent, voorzitter van het Adviescollege VWS: “Er wordt door het ministerie wel hard gewerkt. Tegelijkertijd wordt niet geleverd waarom wordt gevraagd, namelijk om tijdige openbaarmaking van informatie. Er wordt te vaak een beroep gedaan op uitzonderingsgronden. Dat is niet de bedoeling van de wet. Openbaarheid moet de norm zijn.”
Goed functioneren van de Staat
In het advies wordt uitgebreid stilgestaan bij het veelvuldige gebruik van weigeringsgrond het goed functioneren van de Staat ( Woo, artikel 5.1., tweede lid, onder i). Het college vindt dat dit argument te vaak onterecht wordt ingeroepen en spreekt van een ‘te grofmatige weigering van documenten’. In het geval van Lucien Hordijk werd met een beroep op deze grond aanvankelijk ongeveer de helft van de documenten in hun geheel geweigerd. Bij nadere bestudering bleek dat slechts 12 procent geheim moest blijven.
Het adviescollege stelt dat ‘goed functioneren van de Staat’ spaarzaam moet worden toegepast. Per alinea moet worden afgewogen of weigering terecht is. Daarnaast moet het tijdsverloop een rol spelen;: “Middenin een crisis kan het legitiem zijn om documenten integraal te weigeren, maar als de kwestie in rustiger vaarwater komt moet de afweging anders uitpakken”, schrijft het ACOI in het advies.
Overleg met journalisten
Het Adviescollege vindt dat het ministerie van VWS in overleg moet treden met de journalistiek om bijvoorbeeld aan hen te vragen welke documenten voorrang zouden moeten hebben. Daarbij wordt ook de VVOJ genoemd.
Daarnaast adviseert het college om op websites over COVID een helder overzicht te zetten over wat er al is gepubliceerd en wat er nog aankomt naar aanleiding van Woo-verzoeken. Ook zou een helpdesk moeten worden ingericht die journalisten en andere verzoekers te woord staat wanneer zij vragen hebben over de motivering van Woo-besluiten. Het ACOI verwacht dat VWS Woo-verzoeken voortaan actiever en ruimhartiger afhandelt.
