Onderzoeks journalistiek, wat is dat?
Het meest waardevolle waarover de journalistiek beschikt, haar geloofwaardigheid, ligt onder vuur. Mainstream media is een besmet begrip geworden, tegelijkertijd vinden nepnieuws en alternatieve feiten gretig aftrek via social media en andere, niet-journalistieke kanalen. Het is een taak van de journalistiek te helpen voorkomen dat deze onzin en leugens democratische processen ondermijnen.
Onderzoeksjournalistiek speelt daarin een belangrijke rol, door aan het licht te brengen wat anderen verborgen proberen te houden en gevestigde belangen te bevragen, maar ook door maatschappelijke ontwikkelingen in kaart te brengen waarvan afhakende burgers zich het slachtoffer achten. Speaking truth to power als een stem geven aan degenen die zelden gehoord worden zijn belangrijke taken van onderzoeksjournalisten, die langdurige inzet en bijzondere vaardigheden vergen. Bij en door de VVOJ kunnen journalisten deze capaciteiten verder ontwikkelen en overdragen aan collega’s.
Kritische en diepgravende journalistiek
In de discussie over wat onderzoeksjournalistiek is, kiest de VVOJ een pragmatische invalshoek. In onze statuten benoemen wij onderzoeksjournalistiek als kritische en diepgravende journalistiek. Dit is een globale definitie, vooral bedoeld om voeding te geven aan het gesprek over wat onderzoeksjournalistiek zou moeten zijn.
Kritisch wil zeggen dat de journalistiek niet slechts functioneert als doorgeefluik van ‘nieuws’ dat er al was, maar dat nieuws wordt gemaakt dat er zonder dat journalistieke ingrijpen niet zou zijn geweest. Dit kan gebeuren door nieuwe feiten aan te dragen, maar ook door al bekende feiten op een nieuwe manier te interpreteren of met elkaar in verband te brengen.
Diepgravend wil zeggen dat substantiële eigen journalistiek inspanning is verricht, hetzij in kwantitatieve zin (veel tijd gestoken in het onderzoek, veel bronnen geraadpleegd, et cetera), hetzij in kwalitatieve zin (scherpe vragen geformuleerd, nieuwe benaderingen opgepakt, etc). Of natuurlijk een combinatie van beide.
Drie soorten
Met deze definitie als basis onderscheiden we drie soorten onderzoeksjournalistiek, die overigens kunnen overlappen:
- Opsporende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op het opsporen van overtredingen van wetten, regels of fatsoensnormen, door overheid, bedrijven, organisaties of individuele personen.
- Controlerende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op de toetsing van beleid of het functioneren van overheid, bedrijven en andere organisaties, inclusief het blootleggen van onbedoelde of ongewenste (neven)effecten.
- Signalerende onderzoeksjournalistiek. Dit is onderzoek gericht op het opsporen van maatschappelijk relevante veranderingen in de samenleving, zoals sociale, economische, politieke en culturele trends.
